The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

10: Różnice pomiędzy wersjami

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj
(Prof. dr Edward Rosset, Komitet nauk demograficznych 1966)
m
 
(Nie pokazano 2 wersji utworzonych przez jednego użytkownika)
Linia 1: Linia 1:
 
 
<!--'''10'''-->
 
<!--'''10'''-->
 
{{CurrentStatus}}
 
{{CurrentStatus}}
Linia 5: Linia 4:
 
{{Summary}}
 
{{Summary}}
 
__NOTOC__
 
__NOTOC__
 +
= Pojęcia ogólne =
 +
== 10 ==
  
  
 
=== 101 ===
 
=== 101 ===
  
{{TextTerm|Demografia|1|101}} jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, strukturą, rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo {{TextTerm|populacja|2|101}} może oznaczać wszelką zbiorowość złożoną z odrębnych jednostek. Najczęściej używa się słowa {{TextTerm|populacja|3|101}} na oznaczenie ogółu {{TextTerm|mieszkańców|4|101|IndexEntry=mieszkańcy}}, czyli {{TextTerm|ludności|4|101|2|IndexEntry=ludność}} pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewnej części takiej zbiorowości (np. populacja dzieci w wieku szkolnym, populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich). Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc {{TextTerm|subpopulacjami|5|101|IndexEntry=subpopulacje}}. Zdarza się czasem. że używa się słowa populacja na oznaczenie nie samej zbiorowości (w znaczeniu {{RefNumber|10|1|-3}}), ale {{TextTerm|liczby osób|6|101|IndexEntry=liczba osób (zbiorowości)|OtherIndexEntry=osób liczba}}, które się składają na tę zbiorowość.
+
{{TextTerm|Demografia|1|101}} jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, strukturą, rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo {{TextTerm|populacja|2|101}} może oznaczać wszelką zbiorowość złożoną z odrębnych jednostek. Najczęściej używa się słowa {{TextTerm|populacja|3|101}} na oznaczenie ogółu {{TextTerm|mieszkańców|4|101|IndexEntry=mieszkańcy}}, czyli {{TextTerm|ludności|4|101|2|IndexEntry=ludność}} pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewnej części takiej zbiorowości (np. populacja dzieci w wieku szkolnym, populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich). Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc {{TextTerm|subpopulacjami|5|101|IndexEntry=subpopulacje}}. Zdarza się czasem. że używa się słowa populacja na oznaczenie nie samej zbiorowości (w znaczeniu {{RefNumber|10|1|3}}), ale {{TextTerm|liczby osób|6|101|IndexEntry=liczba osób (zbiorowości)}}, które się składają na tę zbiorowość.
  
 
=== 102 ===
 
=== 102 ===
  
W demografii ({{RefNumber|10|1|-1}}) można rozróżniać szereg dyscyplin, z których kilka otrzymało odrębne nazwy. {{TextTerm|Demografia opisowa|1|102|OtherIndexEntry=opisowa demografia}} zajmuje się wielkością, rozmieszczeniem terytorialnym, strukturą i rozwojem populacji (101- 3), z punktu widzenia czysto opisowego, w oparciu głównie o {{TextTerm|statystykę demograficzną|2|102|IndexEntry=statystyka demograficzna|OtherIndexEntry=demograficzna statystyka}} ({{RefNumber|15|0|-1}}). {{TextTerm|Demografia teoretyczna|3|102|OtherIndexEntry=teoretyczna demografia}} (nazywana także {{TextTerm|demografią czystą|3|102|2|IndexEntry=demografia czysta|OtherIndexEntry=czysta demografia}}) bada natomiast populacje z punktu widzenia ogólnego i abstrakcyjnego; zajmuje się analizą zależności formalnych zachodzących między różnymi zjawiskami demograficznymi. Pośrednie miejsce między obu tymi dyscyplinami zajmuje analiza demograficzna (por. {{RefNumber|10|5|-2}}, znaczenie 1), która bada zjawiska demograficzne zaobserwowane w konkretnych populacjach. Często używa się terminu {{TextTerm|badania demograficzne|4|102|OtherIndexEntry=demograficzne badania}} na oznaczenie poszczególnych prac tego rodzaju. Całokształt wymienionych dyscyplin stanowi to, co nazywa się czasem {{TextTerm|demografią ilościową|5|102|IndexEntry=demografia ilościowa|OtherIndexEntry=ilościowa demografia}}, ze względu na znaczenie, jakie w tych dyscyplinach przywiązuje się do liczbowej strony zjawisk, jak również po to, żeby odróżnić je od działów demografii wymienionych w następnych paragrafach (103 i 104).
+
W demografii ({{RefNumber|10|1|1}}) można rozróżniać szereg dyscyplin, z których kilka otrzymało odrębne nazwy. {{TextTerm|Demografia opisowa|1|102}} zajmuje się wielkością, rozmieszczeniem terytorialnym, strukturą i rozwojem populacji (101- 3), z punktu widzenia czysto opisowego, w oparciu głównie o {{TextTerm|statystykę demograficzną|2|102|IndexEntry=statystyka demograficzna}} ({{RefNumber|15|0|1}}). {{TextTerm|Demografia teoretyczna|3|102}} (nazywana także {{TextTerm|demografią czystą|3|102|2|IndexEntry=demografia czysta}}) bada natomiast populacje z punktu widzenia ogólnego i abstrakcyjnego; zajmuje się analizą zależności formalnych zachodzących między różnymi zjawiskami demograficznymi. Pośrednie miejsce między obu tymi dyscyplinami zajmuje analiza demograficzna (por. {{RefNumber|10|5|2}}, znaczenie 1), która bada zjawiska demograficzne zaobserwowane w konkretnych populacjach. Często używa się terminu {{TextTerm|badania demograficzne|4|102}} na oznaczenie poszczególnych prac tego rodzaju. Całokształt wymienionych dyscyplin stanowi to, co nazywa się czasem {{TextTerm|demografią ilościową|5|102|IndexEntry=demografia ilościowa}}, ze względu na znaczenie, jakie w tych dyscyplinach przywiązuje się do liczbowej strony zjawisk, jak również po to, żeby odróżnić je od działów demografii wymienionych w następnych paragrafach (103 i 104).
  
 
=== 103 ===
 
=== 103 ===
  
Demografia ({{RefNumber|10|1|-1}}) obejmuje także badanie zależności między zjawiskami demograficznymi z jednej strony a zjawiskami gospodarczymi i społecznymi z drugiej: dla tych szczególnych działów demografii stosuje się nazwy {{TextTerm|demografii ekonomicznej|1|103|IndexEntry=demografia ekonomiczna|OtherIndexEntry=ekonomiczna demografia}} i {{TextTerm|demografii społecznej|2|103|IndexEntry=demografia społeczna|OtherIndexEntry=społeczna demografia}}. {{TextTerm|Demografia jakościowa|3|103|OtherIndexEntry=jakościowa demografia}} natomiast zajmuje się rozmieszczeniem cech jakościowych — intelektualnych, fizycznych, społecznych itd. — w obrębie populacji ({{RefNumber|10|1|-3}}); obejmuje w szczególności {{TextTerm|genetykę demograficzną|4|103|IndexEntry=genetyka demograficzna|OtherIndexEntry=demograficzna genetyka}}, czyli {{TextTerm|genetykę populacyjną|4|103|2|IndexEntry=genetyka populacyjna|OtherIndexEntry=populacyjna genetyka}} (por. {{RefNumber|91|0|-4}}). {{TextTerm|Ekologia ludzka|5|103|OtherIndexEntry=ludzka ekologia}}, która bada rozmieszczenie terytorialne i organizację społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem procesów konkurencji i kooperacji, jakie w nich zachodzą, ma wiele punktów wspólnych z demografią, tak samo jak {{TextTerm|biometria|6|103}}, która zajmuje się stosowaniem metod statystycznych do badań zjawisk biologicznych.
+
Demografia ({{RefNumber|10|1|1}}) obejmuje także badanie zależności między zjawiskami demograficznymi z jednej strony a zjawiskami gospodarczymi i społecznymi z drugiej: dla tych szczególnych działów demografii stosuje się nazwy {{TextTerm|demografii ekonomicznej|1|103|IndexEntry=demografia ekonomiczna}} i {{TextTerm|demografii społecznej|2|103|IndexEntry=demografia społeczna}}. {{TextTerm|Demografia jakościowa|3|103}} natomiast zajmuje się rozmieszczeniem cech jakościowych — intelektualnych, fizycznych, społecznych itd. — w obrębie populacji ({{RefNumber|10|1|3}}); obejmuje w szczególności {{TextTerm|genetykę demograficzną|4|103|IndexEntry=genetyka demograficzna}}, czyli {{TextTerm|genetykę populacyjną|4|103|2|IndexEntry=genetyka populacyjna}} (por. {{RefNumber|91|0|4}}). {{TextTerm|Ekologia ludzka|5|103}}, która bada rozmieszczenie terytorialne i organizację społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem procesów konkurencji i kooperacji, jakie w nich zachodzą, ma wiele punktów wspólnych z demografią, tak samo jak {{TextTerm|biometria|6|103}}, która zajmuje się stosowaniem metod statystycznych do badań zjawisk biologicznych.
 
{{Note|4| Badanie koniunktury demograficznej — to ustalanie tendencji zaznaczających się w rozwoju populacji; słowo koniunktura nasuwa skojarzenie z sytuacją zmieniającą się, analizowaną na podstawie danych najbardziej aktualnych.}}
 
{{Note|4| Badanie koniunktury demograficznej — to ustalanie tendencji zaznaczających się w rozwoju populacji; słowo koniunktura nasuwa skojarzenie z sytuacją zmieniającą się, analizowaną na podstawie danych najbardziej aktualnych.}}
{{Note|4| Nie należy mylić genetyki demograficznej z {{NoteTerm|genetykączłowieka}}, która zajmuje się dziedziczeniem genów ({{RefNumber|91|0|-3}}) w rozwoju osobniczym; genetyka demograficzna natomiast zajmuje się problemami dziedziczności w obrębie populacji rozumianych w sensie demograficznym.<br />Zauważmy jednak, że w odróżnieniu od genetyki demograficznej można używać nazwy genetyki populacji w odniesieniu do populacji złożonych nie z ludzi (por. {{RefNumber|10|1|-2}}), ale ze zwierząt lub roślin.}}
+
{{Note|4| Nie należy mylić genetyki demograficznej z {{NoteTerm|genetyką człowieka}}, która zajmuje się dziedziczeniem genów ({{RefNumber|91|0|3}}) w rozwoju osobniczym; genetyka demograficzna natomiast zajmuje się problemami dziedziczności w obrębie populacji rozumianych w sensie demograficznym.<br />Zauważmy jednak, że w odróżnieniu od genetyki demograficznej można używać nazwy genetyki populacji w odniesieniu do populacji złożonych nie z ludzi (por. {{RefNumber|10|1|2}}), ale ze zwierząt lub roślin.}}
  
 
=== 104 ===
 
=== 104 ===
  
Demografia ({{RefNumber|10|1|-1}}) obejmuje także badania z zakresu {{TextTerm|doktryn demograficznych|1|104|IndexEntry=doktryny demograficzne|OtherIndexEntry=demograficzne doktryny}}, czyli {{TextTerm|teorii demograficznych|1|104|2|IndexEntry=teorie demograficzne|OtherIndexEntry=demograficzne teorie}}, czyli {{TextTerm|teorii ludności|1|104|3|IndexEntry=teoria ludności|OtherIndexEntry=ludności teoria}}, które mają na celu wyjaśnienie lub przewidywanie — w oparciu o rozważania ekonomiczne. socjologiczne lub inne — przebiegu zjawisk demograficznych i przedstawianie ich następstw. Doktryny te mogą posłużyć za podstawę dla opracowania {{TextTerm|polityki demograficznej|2|104|IndexEntry=polityka demograficzna|OtherIndexEntry=demograficzna polityka}}, czyli {{TextTerm|polityki ludnościowej|2|104|2|IndexEntry=polityka ludnościowa|OtherIndexEntry=ludnościowa polityka}} (por. 930), której zadaniem jest wywoływanie określonych zmian ludnościowych.
+
Demografia ({{RefNumber|10|1|1}}) obejmuje także badania z zakresu {{TextTerm|doktryn demograficznych|1|104|IndexEntry=doktryny demograficzne}}, czyli {{TextTerm|teorii demograficznych|1|104|2|IndexEntry=teorie demograficzne}}, czyli {{TextTerm|teorii ludności|1|104|3|IndexEntry=teoria ludności}}, które mają na celu wyjaśnienie lub przewidywanie — w oparciu o rozważania ekonomiczne. socjologiczne lub inne — przebiegu zjawisk demograficznych i przedstawianie ich następstw. Doktryny te mogą posłużyć za podstawę dla opracowania {{TextTerm|polityki demograficznej|2|104|IndexEntry=polityka demograficzna}}, czyli {{TextTerm|polityki ludnościowej|2|104|2|IndexEntry=polityka ludnościowa}} (por. 930), której zadaniem jest wywoływanie określonych zmian ludnościowych.
{{Note|1| Wyrażenia {{NoteTerm|teoria ludności}} używa się czasami w znaczeniu {{NoteTerm|demografii teoretycznej}} ({{RefNumber|10|2|-3}}).}}
+
{{Note|1| Wyrażenia {{NoteTerm|teoria ludności}} używa się czasami w znaczeniu {{NoteTerm|demografii teoretycznej}} ({{RefNumber|10|2|3}}).}}
  
 
=== 105 ===
 
=== 105 ===
  
Kilka działów demografii ({{RefNumber|10|1|-1}}) otrzymało nazwy specjalne. {{TextTerm|Demografia historyczna|1|105|OtherIndexEntry=historyczna demografia}} zajmuje się historią rozwoju ludności ({{RefNumber|10|1|-3}}); wyrażenie to stosuje się czasem w wąskim znaczeniu do badań ludności w epoce prestaty-stycznej, a to z racji metod jakimi się w tym celu posługujemy. Termin {{TextTerm|analiza demograficzna|2|105|OtherIndexEntry=demograficzna analiza}} stosuje się czasem tylko do badań zjawisk demograficznych obserwowanych w populacjach konkretnych (por. {{RefNumber|10|2|-4}}). Stosowano go również dla oznaczenia tej części demografii teoretycznej ({{RefNumber|10|2|-3}}), która posługuje się metodami statystyki matematycznej, byłoby jednak bardziej celowe mówić w takich przypadkach o {{TextTerm|demografii matematycznej|3|105|IndexEntry=demografia matematyczna|OtherIndexEntry=matematyczna demografia}}. Jedna ze współczesnych szkół demograficznych stworzyła kierunek zwany {{TextTerm|demografią potencjalną|4|105|IndexEntry=demografia potencjalna|OtherIndexEntry=potencjalna demografia}}, pod którą rozumie teorię potencjałów życiowych ({{RefNumber|43|3|-6}}) i jej zastosowanie.
+
Kilka działów demografii ({{RefNumber|10|1|1}}) otrzymało nazwy specjalne. {{TextTerm|Demografia historyczna|1|105}} zajmuje się historią rozwoju ludności ({{RefNumber|10|1|3}}); wyrażenie to stosuje się czasem w wąskim znaczeniu do badań ludności w epoce prestaty-stycznej, a to z racji metod jakimi się w tym celu posługujemy. Termin {{TextTerm|analiza demograficzna|2|105}} stosuje się czasem tylko do badań zjawisk demograficznych obserwowanych w populacjach konkretnych (por. {{RefNumber|10|2|4}}). Stosowano go również dla oznaczenia tej części demografii teoretycznej ({{RefNumber|10|2|3}}), która posługuje się metodami statystyki matematycznej, byłoby jednak bardziej celowe mówić w takich przypadkach o {{TextTerm|demografii matematycznej|3|105|IndexEntry=demografia matematyczna}}. Jedna ze współczesnych szkół demograficznych stworzyła kierunek zwany {{TextTerm|demografią potencjalną|4|105|IndexEntry=demografia potencjalna}}, pod którą rozumie teorię potencjałów życiowych ({{RefNumber|43|3|6}}) i jej zastosowanie.
 
{{Note|1| {{NoteTerm|Paleodemografia}} zajmuje się rozwojem ludności w epoce prehistorycznej na podstawie badań archeologicznych.}}
 
{{Note|1| {{NoteTerm|Paleodemografia}} zajmuje się rozwojem ludności w epoce prehistorycznej na podstawie badań archeologicznych.}}
  

Aktualna wersja na dzień 13:45, 14 lut 2010



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

Pojęcia ogólne

10

101

Demografia1 jest nauką, której celem jest badanie populacji ludzkich i która zajmuje się ich rozmiarami, strukturą, rozwojem i zasadniczymi cechami ogólnymi, rozpatrywanymi głównie z punktu widzenia ilościowego. W terminologii statystycznej słowo populacja2 może oznaczać wszelką zbiorowość złożoną z odrębnych jednostek. Najczęściej używa się słowa populacja3 na oznaczenie ogółu mieszkańców4, czyli ludności4 pewnego terytorium, a czasem nawet tylko pewnej części takiej zbiorowości (np. populacja dzieci w wieku szkolnym, populacja osób zdolnych do zawierania związków małżeńskich). Tego rodzaju populacje są ściśle biorąc subpopulacjami5. Zdarza się czasem. że używa się słowa populacja na oznaczenie nie samej zbiorowości (w znaczeniu 101-3), ale liczby osób6, które się składają na tę zbiorowość.

102

W demografii (101-1) można rozróżniać szereg dyscyplin, z których kilka otrzymało odrębne nazwy. Demografia opisowa1 zajmuje się wielkością, rozmieszczeniem terytorialnym, strukturą i rozwojem populacji (101- 3), z punktu widzenia czysto opisowego, w oparciu głównie o statystykę demograficzną2 (150-1). Demografia teoretyczna3 (nazywana także demografią czystą3) bada natomiast populacje z punktu widzenia ogólnego i abstrakcyjnego; zajmuje się analizą zależności formalnych zachodzących między różnymi zjawiskami demograficznymi. Pośrednie miejsce między obu tymi dyscyplinami zajmuje analiza demograficzna (por. 105-2, znaczenie 1), która bada zjawiska demograficzne zaobserwowane w konkretnych populacjach. Często używa się terminu badania demograficzne4 na oznaczenie poszczególnych prac tego rodzaju. Całokształt wymienionych dyscyplin stanowi to, co nazywa się czasem demografią ilościową5, ze względu na znaczenie, jakie w tych dyscyplinach przywiązuje się do liczbowej strony zjawisk, jak również po to, żeby odróżnić je od działów demografii wymienionych w następnych paragrafach (103 i 104).

103

Demografia (101-1) obejmuje także badanie zależności między zjawiskami demograficznymi z jednej strony a zjawiskami gospodarczymi i społecznymi z drugiej: dla tych szczególnych działów demografii stosuje się nazwy demografii ekonomicznej1 i demografii społecznej2. Demografia jakościowa3 natomiast zajmuje się rozmieszczeniem cech jakościowych — intelektualnych, fizycznych, społecznych itd. — w obrębie populacji (101-3); obejmuje w szczególności genetykę demograficzną4, czyli genetykę populacyjną4 (por. 910-4). Ekologia ludzka5, która bada rozmieszczenie terytorialne i organizację społeczeństw, ze szczególnym uwzględnieniem procesów konkurencji i kooperacji, jakie w nich zachodzą, ma wiele punktów wspólnych z demografią, tak samo jak biometria6, która zajmuje się stosowaniem metod statystycznych do badań zjawisk biologicznych.

  • 4. Badanie koniunktury demograficznej — to ustalanie tendencji zaznaczających się w rozwoju populacji; słowo koniunktura nasuwa skojarzenie z sytuacją zmieniającą się, analizowaną na podstawie danych najbardziej aktualnych.
  • 4. Nie należy mylić genetyki demograficznej z genetyką człowieka, która zajmuje się dziedziczeniem genów (910-3) w rozwoju osobniczym; genetyka demograficzna natomiast zajmuje się problemami dziedziczności w obrębie populacji rozumianych w sensie demograficznym.
    Zauważmy jednak, że w odróżnieniu od genetyki demograficznej można używać nazwy genetyki populacji w odniesieniu do populacji złożonych nie z ludzi (por. 101-2), ale ze zwierząt lub roślin.

104

Demografia (101-1) obejmuje także badania z zakresu doktryn demograficznych1, czyli teorii demograficznych1, czyli teorii ludności1, które mają na celu wyjaśnienie lub przewidywanie — w oparciu o rozważania ekonomiczne. socjologiczne lub inne — przebiegu zjawisk demograficznych i przedstawianie ich następstw. Doktryny te mogą posłużyć za podstawę dla opracowania polityki demograficznej2, czyli polityki ludnościowej2 (por. 930), której zadaniem jest wywoływanie określonych zmian ludnościowych.

  • 1. Wyrażenia teoria ludności używa się czasami w znaczeniu demografii teoretycznej (102-3).

105

Kilka działów demografii (101-1) otrzymało nazwy specjalne. Demografia historyczna1 zajmuje się historią rozwoju ludności (101-3); wyrażenie to stosuje się czasem w wąskim znaczeniu do badań ludności w epoce prestaty-stycznej, a to z racji metod jakimi się w tym celu posługujemy. Termin analiza demograficzna2 stosuje się czasem tylko do badań zjawisk demograficznych obserwowanych w populacjach konkretnych (por. 102-4). Stosowano go również dla oznaczenia tej części demografii teoretycznej (102-3), która posługuje się metodami statystyki matematycznej, byłoby jednak bardziej celowe mówić w takich przypadkach o demografii matematycznej3. Jedna ze współczesnych szkół demograficznych stworzyła kierunek zwany demografią potencjalną4, pod którą rozumie teorię potencjałów życiowych (433-6) i jej zastosowanie.

  • 1. Paleodemografia zajmuje się rozwojem ludności w epoce prehistorycznej na podstawie badań archeologicznych.

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93