The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

11

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

11

110

Podstawowe jednostki statystyczne1 używane w demografii można podzielić na dwie kategorie; jednostki abstrakcyjne utworzone przez zdarzenia (201-3) i jednostki konkretne. Spośród ostatnich jedną z najważniejszych jest człowiek2 lub osoba2 — dawniej mówiono także: dusza2 lub głowa2 (por. 902-7). Gospodarstwo3 jest złożoną jednostką statystyczną o charakterze ekonomiczno-społecz-nym, składającą się w zasadzie ze wszystkich osób zamieszkujących zazwyczaj razem. Definicja gospodarstwa jest różna w różnych krajach, a nawet w różnych dochodzeniach. Żeby ułatwić porównanie międzynarodowe, zalecano definiowanie gospodarstwa jako grupę osób żyjących w tym samym mieszkaniu (120-1) i spożywających posiłki wspólnie oraz rozróżnianie poza gospodarstwami rodzinnymi4, odpowiadającymi definicji ogólnej, także gospodarstw zbiorowych5, w skład których wchodzą osoby zamieszkałe w internatach, sanatoriach, domach dziecka itp. Uważa się zazwyczaj, że człowiek żyjący samotnie stanowi gospodarstwo jednoosobowe6.

  • 3. Dawniej używano także nazwy dym na oznaczenie grupy osób skupionych przy jednym ognisku (domowym). Liczono więc dymy, jak my dziś liczymy gospodarstwa.

111

Gdy gospodarstwo rodzinne (110-4) obejmuje kilka osób, nazywa się je członkami gospodarstwa1, przy czym jedną z nich uważa się za głowę gospodarstwa2. Nie ma ogólnej zasady, która by ustalała, kogo należy uważać za głowę gospodarstwa; w pewnych przypadkach może to być osoba będąca głównym żywicielem3 gospodarstwa. Formularze spisów zawierają na ogół pytanie dotyczące pokrewieństwa4 istniejącego między głową gospodarstwa i poszczególnymi pozostałymi członkami gospodarstwa. Pozwala to na rozróżnienie poszczególnych grup w obrębie gospodarstw złożonych5, tj. gospodarstw, których nie wszyscy członkowie należą do tej samej rodziny biologicznej (113-1).

112

Rodzinę1 (por. 113 i 115) należy starannie odróżniać od gospodarstwa (110-3). Rodzina powstaje z więzów wynikających z procesu reprodukcji, a więzy te mają sankcję społeczną w postaci prawa lub zwyczaju. W społeczeństwach typu europejskiego rodzina opiera się przede wszystkim na związku (114-8) między mężem i żoną wynikającym z zawarcia małżeństwa i na pokrewieństwie (114-3) istniejącym między rodzicami2 : ojcem3 i matką4 a ich dziećmi5: synami6 i córkami7.

113

Grupę utworzoną przez parę małżeńską (503-4) i jej dzieci (112-5) nazywa się czasem rodziną biologiczną1. Z punktu widzenia wzajemnych stosunków, dzieci tej samej pary małżeńskiej nazywają się braćmi2 lub siostrami3. Ich zespół stanowi rodzeństwo4. Jeżeli dzieci mają tylko ojca wspólnego lub tylko matkę wspólną, nazywamy ich przyrodnimi braćmi5 lub przyrodnimi siostrami6.

114

O dwóch osobach, z których jedna jest potomkiem drugiej lub które należą do potomstwa1 wspólnego przodka2, mówimy, że są to krewni3 lub osoby spokrewnione4. Między tak spokrewnionymi osobami wyznaczamy stopień pokrewieństwa4. Stosunek między rodzicami (112-2) i ich dziećmi nazywa się synostwem5, gdy rozpatruje się go w odniesieniu do dzieci, oraz ojcostwem6 lub macierzyństwem6, gdy rozpatruje się go w odniesieniu do osoby ojca lub matki. Słowo progenitura7 oznacza ściśle biorąc zespół dzieci (112-5) tej samej osoby, tego samego małżeństwa, albo grupy osób (por. 116-3) czy małżeństw; stosuje się je czasem na oznaczenie potomstwa w szerszym znaczeniu (wnuki, prawnuki) (114-1). Pokrewieństwo (114-3) w ścisłym znaczeniu, rozumiane jako stosunek wspólnoty krwi, należy odróżniać od powinowactwa8, które jest stosunkiem powstałym między krewnymi jednego z małżonków a drugim małżonkiem. Potocznie jednak mówi się często o powinowatych jako o krewnych.

  • 1. W języku prawniczym na oznaczenie potomka używa się określenia krewny zstępny.
  • 2. Podobnie w stosunku do przodka używa się określenia krewny wstępny.
  • 3. Pokrewieństwo może być w linii prostej — między przodkami i potomkami, oraz w linii bocznej — w pozostałych przypadkach.

115

W znaczeniu techniczno-demograficznym rodzina1, którą nazywa się wtedy także rodziną statystyczną1 albo rodziną spisową1, jest jednostką statystyczną (110-1), którą definiuje się różnie w różnych krajach. W niektórych krajach definicja rodziny statystycznej odpowiada rodzinie biologicznej (113-1). W innych krajach natomiast względy gospodarcze i społeczne sprawiły, że rodzinę (.112-1) rozumie się podobnie jak gospodarstwo (110-3) i definiuje się rodzinę statystyczną w oparciu o główny trzon rodziny2 w gospodarstwie, utworzony przez głowę gospodarstwa (111-2) i jej współmałżonka oraz te zamieszkałe z nimi dzieci, które nie są w stanie małżeńskim i nie mają potomstwa.

116

Demografowie używają terminu generacja1 na oznaczenie zespołu osób urodzonych w jakimś danym okresie czasu. Jeżeli nie precyzuje się dokładnie tego okresu, to przyjmuje się, że chodzi o rok kalendarzowy, a zespół osób urodzonych w tym roku nazywa się rocznikiem2. W tym samym znaczeniu używamy także terminu kohorta2. Zarówno w demografii, jak i w genealogii jako generację3 można rozumieć progeniturę (114-7) pewnej generacji w znaczeniu 116-1 (tak np. dzieci migrantów nazywa się drugą generacją). Rozpatruje się czasem generacje złożone z osób tej samej płci, o których mówi się wtedy jako p generacjach męskich4 lub generacjach żeńskich5, szczególnie gdy chodzi o obliczenie odstępu czasu między kolejnymi generacjami (713-1).

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93