The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

15

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

15

150

Szereg wartości, jakie pewna zmienna (131-5) przybiera na przestrzeni pewnego okresu — np. miesięczne liczby urodzeń — tworzą szereg chronologiczny1. Można czasem wyodrębnić w szeregu chronologicznym tendencję rozwojową2, czyli trend2, na który nakładają się fluktuacje3, wahania lub odchylenia (141-2). Gdy tego rodzaju fluktuacje powtarzają się w sposób w przybliżeniu jednakowy w odstępach mniej więcej regularnych, mówimy o fluktuacjach periodycznych4, o fluktuacjach cyklicznych4. W demografii występują najczęściej fluktuacje powtarzające się w okresach rocznych, które nazywa się wahaniami sezonowymi5. Nieregularności, jakie pozostają po wyeliminowaniu trendu i fluktuacji periodycznych, nazywane są niekiedy wahaniami przypadkowymi6, ze względu na to, że nie można ich przewidzieć. Dzieli się je na perturbacje6, wywołane jakimiś wyjątkowymi wydarzeniami, oraz wahania losowe7.

151

Istnieje czasem potrzeba zastąpienia szeregu danych (por. 130-2) uzyskanych z obserwacji przez szereg wartości bardziej regularnych, które nazywamy wartościami wyrównanymi1. Zasada wyrównywania1 polega na poprowadzeniu regularnej krzywej możliwie jak najbliżej zbioru punktów przedstawiających dane surowe (131-1). Przy wyrównywaniu graficznym2 prowadzi się krzywą na oko; przy wyrównywaniu analitycznym3 krzywa odpowiada pewnej z góry obranej funkcji, której parametry wyznacza się algebraicznie, np. metodą najmniejszych kwadratów4, przy której minimalizuje się sumę kwadratów odchyleń obserwacji od krzywej wyrównującej. Spośród innych matematycznych metod wyrównywania wspomnijmy o tych, które stosują średnią ruchomą5 ważoną lub nieważoną i rachunek różnic skończonych6. Niektóre metody wyrównywania można wykorzystać dla interpolacji7, tzn. dla wyznaczania punktów pośrednich między punktami znanymi, albo dla ekstrapolacji8 tzn. dla wyznaczenia punktów leżących poza zakresem obserwacji.

152

U osób, z którymi przeprowadza się wywiady, obserwuje się często tendencje do podawania odpowiedzi w liczbach zaokrąglonych1 Zjawisko to jest znane pod nazwą skupiania na liczbach okrągłych2 i dotyczy także innych liczb skupiających3, nie tylko wielokrotności 10, ale np. także wielokrotności 5 albo pewnych liczb parzystych. Można je badać za pomocą indeksów skupienia4 (por. 136-1).

153

Wartości liczbowe funkcji demograficznych (por. 431-2 i 634-2) podaje się na ogół w postaci tablic1: np. tablic wy-mieralności (431-1). Rozróżnia się tablice okresowe2, oparte na obserwacjach zebranych w pewnych okresach, zazwyczaj niezbyt długich, i tablice dla grup osób3, oparte na obserwowaniu danej grupy osób przez cały okres jej istnienia. Tablice generacji3 albo tablice kohortowe3 (por. 116-1 i 116-2) stanowią przypadek szczególny tablic dla grup osób. Dla niektórych stóp (133-4) istnieje analogiczne rozróżnienie między współczynnikami okresowymi4 i współczynnikami dla danej grupy5, których szczególnym przypadkiem są współczynniki dla generacji5.

154

Gdy istniejące dane nie pozwalają na dokładne ustalenie wartości danej wielkości, można ją czasami oszacować1 z większą lub mniejszą dokładnością. Czynność tę nazywamy szacowaniem2, a uzyskany wynik: wartość oszacowaną3 nazywa się czasem również oszacowaniem3 danej wartości. Często stosuje się jako synonim słowo ewaluacja4 lub ocena4, jednak na ogół używa się go w związku z wartościami w większym stopniu domyślnymi, nie opartymi na wiarygodnych danych, które mogą dać tylko rząd wielkości5 danej wartości.

155

Żeby ilustrować wykład można uciekać się do różnego rodzaju prezentacji graficznej1: demografia wykorzystuje szeroko diagramy2, czyli wykresy2, i kartogramy3, czyli mapy statystyczne3. Użytkuje także wykresy figurowe4, które mają na celu tylko zilustrować wykład, nie pretendując do dokładnego przedstawienia rzeczywistości. Wykres, gdzie na jednej osi odmierza się skalę logarytmiczną, a na drugiej skalę arytmetyczną, stanowi ściśle biorąc wykres półlogarytmiczny5; czasem mówi się jednak niesłusznie o wykresie logarytmicznym5. W prawdziwie logarytmicznym wykresie na obu osiach występują skale logarytmiczne; żeby uniknąć wszelkich nieporozumień, dobrze jest wtedy mówić wyraźnie o wykresie podwójnie logarytmicznym6. Dla prezentacji rozkładów statystycznych (144-1) stosuje się między innymi: wielobok liczebności7, który otrzymuje się łącząc kolejno odcinkami prostych punkty przedstawiające częstości (144-3) klas; histogram8, gdzie poszczególne częstości klas przedstawia się za pomocą prostokątów, których podstawami są przedziały klasowe (przypadek zmiennych ciągłych — 143-1); wykres słupkowy9, gdzie każdej częstości klasy odpowiada odcinek, którego długość jest proporcjonalna do tej częstości (przypadek zmiennych skokowych 143-3).

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93