Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

16

160

Badaniem reprezentacyjnym¹ nazywamy zespół operacji, których celem jest zanalizowanie rozkładu (144-1) pewnych cech w całej populacji (101-2) na podstawie obserwacji tylko części tej populacji, którą nazywamy próbą². Niezależnie od tego czy jednostka użyta przy wyborze próby składa się z lednego, czy też z kilku elementów³ wchodzących do populacji, nazywa się ją jednostką losowania⁴ albo jednostką badania reprezentacyjnego⁴. Próbka zawiera pewną liczbę tych jednostek, wybranych zgodnie z planem badania reprezentacyjnego⁵.

• 2. Słowo losowanie oznacza zespół operacji zmierzających do uzyskania próby.

161

Badaniem reprezentacyjnym losowym¹ nazywamy badanie reprezentacyjne (160-1), w którym próbę (160-2) uzyskuje się za pomocą jednego lub kilku losowań², przeprowadzonych w całej badanej zbiorowości lub jej części. Postępowanie to wymaga użycia wykazu zawierającego wymienione indywidualnie kolejno wszystkie jednostki losowania składające się na zbiorowość albo na zbiorowości, w obrębie których wyznacza się losowo jednostki podlegające obserwacji. Wykaz ten stanowi podstawę badania reprezentacyjnego³. Przy badaniu reprezentacyjnym prostym⁴ (jednostopniowym) uważa się elementy (160-3) za jednostki losowania (160-4) i losuje się je indywidualnie. Proporcję jednostek wylosowanych nazywa się stopą losowania⁵ lub stopą reprezentacji⁵. Próbą systematyczną⁶ nazywamy próbę otrzymaną przez wybranie jednostek z wykazu w stałych odstępach. Jeżeli np. do próby ma wejść jedna dziesiąta część jednostek, to wybieramy losowo jakąś liczbę spośród pierwszych dziesięciu lic2;b 1, 2 ... 10; jeżeli otrzymamy stąd liczbę 7, to próba będzie się składała z jednostek, które w wykazie mają numery 7, 17, 27 itd. Przy losowaniu grupowym⁷ elementy wchodzące do próby nie są wybierane indywidualnie, ale grupami⁸.

162

W badaniu reprezentacyjnym warstwowym¹ jednostki losowania są podzielone na warstwy², które można uważać pod względem badanych cech za bardziej jednorodne (134-4) niż cała populacja; losowanie przeprowadza się w każdej warstwie, przy czym stopa losowania może być różna w różnych warstwach. W badaniu reprezentacyjnym wielostopniowym³ otrzymuje się próbę przez kilkakrotne kolejne losowanie jednostek losowania (160-4) różnych rzędów: losuje się najpierw próbę złożoną z jednostek rzędu pierwszego, następnie podpróbę⁴ jednostek rzędu drugiego z każdej wylosowanej uprzednio jednostki rzędu pierwszego itd. Badaniem reprezentacyjnym terytorialnym⁵ nazywamy badanie reprezentacyjne, w którym jednostkami losowania są poszczególne części terytorium zamieszkanego przez badaną populację:

163

W badaniu reprezentacyjnym losowym prostym (161-4) otrzymuje się wskutek działania przypadku próbę reprezentacyjną¹, tj. próbę dającą względnie wierny obraz rozpatrywanej populacji pod względem zespołu cech badanych. W badaniu reprezentacyjnym kwotowym² natomiast wybiera się próbę z góry w taki sposób, żeby reprezentowała badaną populację pod względem niektórych cech; uzyskuje się to przydzielając każdemu ankietującemu (204-2) liczbę albo proporcję elementów posiadających określone cechy, które winny wejść do jego próby: w ramach tych kwot³ ankietujący ma swobodę wyboru elementów, składających się na jego próbę.

164

Nazwa parametr statystyczny¹ może dotyczyć jakiejkolwiek charakterystyki liczbowej populacji (101-2). Estymacją statystyczną² nazywamy postępowanie, mające na celu wyznaczenie parametrów populacji na podstawie wyników badania reprezentacyjnego. Uzyskane w ten sposób oszacowania (154-3) są obarczone błędem próby³, którego rząd wielkości ustala się często obliczając odchylenie standardowe (141-9) oszacowania, które wtedy przybiera nazwę błędu standardowego⁴. Żeby oznaczyć stopień dokładności oszacowania, można związać z nim przedział ufności⁵, który podaje, w jakich granicach znajdzie się z danym z góry prawdopodobieństwem wartość oszacowanej wielkości. Mówimy, że między dwiema wartościami zachodzi różnica istotna⁶, jeżeli prawdopodobieństwo tego, że różnica co najmniej taka, jaką obserwujemy, powstaje przypadkowo, jest mniejsze od pewnego poziomu istotności⁷.