The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

63

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

63

630

Istnieje szereg miar stosowanych dla wyznaczania częstości urodzeń. Najprostszą z nich jest współczynnik rodności1, współczynnik urodzen 1, a mówiąc ściślej surowy współczynnik urodzeń1, równy stosunkowi liczby urodzeń (601-3) w danej ludności w danym okresie do całkowitej liczby osobolat, jakie ludność przeżyła w tym okresie. Jako przybliżoną liczbę ludności przyjmuje się na ogół liczbę ludności w połowie okresu pomnożoną przez długość okresu w latach. Współczynnik oblicza się zazwyczaj na 1 000. Wyrażenie współczynnik (rodności urodzeń) użyte bez bliższego wyjaśnienia oznacza współczynnik urodzeń żywych2, który oblicza się dzieląc roczną liczbę urodzeń żywych (601-4) przez średnią liczbę ludności (401-5). Oblicza się czasem współczynnik całkowity urodzeń3, oparty na łącznej liczbie urodzeń żywych i urodzeń przedwczesnych. Oblicza się czasami składniki współczynnika urodzeń odpowiadajce urodzeniom małżeńskim i urodzeniom pozamałżeńskim, które nazywa się odpowiednio współczynnikiem urodzeń małżeńskich4 i współczynnikiem urodzeń pozamałżeńskich5. Częściej jednak stosuje się proporcje urodzeń pozamałżeńskich6, czyli liczbę urodzeń pozamałżeńskich przypadających na 1000 urodzeń. Te współczynniki i proporcje opierają się na ogół na liczbach urodzeń żywych. Przy porównywaniu płodności różnych populacji oblicza się czasem standaryzowane współczynniki urodzeń7, aby wyeliminować wpływ różnic struktury ludności (najczęściej struktury według wieku i płci). Gdy nie ma dokładnej statystyki urodzeń, charakteryzuje się płodność za pomocą stosunku liczby dzieci do liczby kobiet8, który oblicza się najczęściej jaka liczbę dzieci w wieku 0-4 lat na 1 000 kobiet w wieku rozrodczym, tzn. od 15 lub 20 do 44 lub 49 lat.

  • 3. Proporcję urodzeń martwych lub urodzeń przedwczesnych otrzymuje się dzieląc liczbę urodzeń martwych lub urodzeń przedwczesnych przez liczbę urodzeń żywych (por. 411-4).

631

Termin współczynnik płodności1 stosuje się wtedy, gdy urodzenia zestawia się z liczbą kobiet (lub mężczyzn) w wieku rozrodczym. Najczęściej oblicza się współczynniki płodności kobiet2, równe stosunkowi liczby urodzeń do liczby kobiet w wieku rozrodczym, czasami jednak oblicza się także współczynniki płodności mężczyzn3. Współczynnik płodności małżeńskiej4 równa się stosunkowi całkowitej liczby urodzeń małżeńskich (610-3) do liczby kobiet (lub mężczyzn) w stanie małżeńskim, współczynnik płodności pozamałżeńskiej5 równa się stosunkowi całkowitej liczby urodzeń pozamałżeńskich (610-4) do łącznej liczby panien, wdów i rozwódek (analogicznie dla mężczyzn). Współczynnik płodności bez rozróżnienia stanu cywilnego (515-1) nazywa się współczynnikiem płodności ogólnej6. Te różne rodzaje współczynników płodności można obliczać bądź dla całego okresu rozrodczego (620-1), bądź według wieku; otrzymuje się wtedy odpowiednio współczynniki globalne płodności7 lub współczynniki płodności według wieku8.

  • 2. Tę samą nazwę stosuje się czasami dla współczynników,. w których w liczniku występuje tylko liczba urodzeń dziewcząt.
  • 3. Por. uwagę poprzednią.

632

Termin płodność grupy1 dotyczy reprodukcji oddzielnych grup urodzeń lub małżeństw. Gdy rozpatruje się grupę urodzeń, używa sią również terminu płodność generacji1. Najczęściej rozpatruje się grupy złożone z kobiet. Gdy rozpatruje sią całkowitą liczbę dzieci zrodzonych przez daną generację aż do pewnego momentu, mówi się o potomstwie w danej chwili2. Mówi się o potomstwie pełnym3, gdy cała kohorta przekroczyła już górną granicę okresu rozrodczego (620-1), a o potomstwie niepełnym4 w przypadku przeciwnym.

633

Płodność małżeństw1, czyli płodność małżeńską1, można badać za pomocą współczynników płodności według długości trwania małżeństwa2, równych stosunkowi liczby dzieci zrodzonych w określonym odcinku życia małżeńskiego do całkowitej liczby osobolat przeżytych przez kobiety (lub mężczyzn) w tym odcinku. Sumując szereg tego rodzaju współczynników, rozciągających się na cały okres trwania małżeństwa, otrzymuje się wskaźnik łączny płodności małżeństw3 (por. 643-3). Szeregi takich współczynników i odpowiednie wskaźniki łączne można obliczać dla różnego wieku w chwili zawierania małżeństwa. Biorąc stosunek liczby urodzeń żywych zarejestrowanych w pewnym okresie do liczby małżeństw zarejestrowanych w tym samym okresie, otrzymuje się średnią liczbę urodzeń na związek małżeński4, której używa się czasem jako wskaźnika płodności małżeństw. Można udoskonalić ten wskaźnik, biorąc w liczniku tylko urodzenia małżeńskie i dzieląc je przez średnią ważoną liczby małżeństw zaobserwowanych przed danym okresem i w tym okresie.

634

Tablicą płodności1 nazywamy tablicę (153-1) obejmującą jeden lub kilka szeregów płodności według wieku (631-8), zaobserwowanych bądź u tej samej ludności w pewnym momencie, bądź u tej samej generacji (116-1). Tablice płodności zawierają często trzy szeregi współczynników, tworzących odpowiednio: tablicę płodności (por. 631-6), tablicę płodności małżeńskiej (por. 631-4) i tablicę płodności pozamałżeńskiej (por. 631-5). Te szeregi współczynników określają odpowiednie funkcje płodności2. Suma współczynników zawartych w tablicy płodności ogólnej daje wskaźnik (136-1) płodności, który można by nazwać wskaźnikiem całkowitym płodności3. Częściej stosuje się „współczynnik reprodukcji brutto” (711-4), który otrzymuje się mnożąc ten wskaźnik przez proporcję urodzeń dziewcząt wśród ogółu urodzeń. Ta proporcja jest dopełnieniem do jedności pewnej wielkości, którą można by nazwać proporcją chłopców wśród urodzeń4 (por. 320-4). Wyrażenie to stosuje się czasem niesłusznie na oznaczenie stosunek płci męskiej wśród urodzeń5 (por. 320-5), czyli stosunku liczby uro dzeń chłopców do liczby urodzeń dziewcząt. Z analizy pro porcji chłopców wśród urodzeń żywych (601-5), urodzeń martwych (410-6) i płodów (602-7) usiłuje się uzyskać bądi proporcję męskich poczęć6, bądź stosunek płci wśród poczęć7.

635

Spisy ludności (202-1) dają na ogół informacje dotyczące potomstwa małżeństw, a to dzięki statystyce rodzin1, w której rodziny kwalifikuje się według liczby dzieci (por. 115). Liczba ta charakteryzuje wielkość rodziny2. Statystyka rodzin uwzględnia bądź liczbę dzieci żywo urodzonych (601-5), bądź liczbę dzieci żyjących3 (rozumiemy, że chodzi o dzieci żyjące w chwili spisu). W ostatnim przypadku klasyfikuje się czasem rodziny według liczby dzieci żyjących, poniżej pewnego wieku. Można również klasyfikować rodziny na podstawie liczby dzieci pozostających na utrzymaniu4 (358-1). Przy badaniu pełnego potomstwa małżeństw (632-3) zwraca się szczególną uwagę na liczbę rodzin skończonych5, tzn. takich, gdzie żona przekroczyła już górną granicę okresu rozrodczego (620), przy czym małżeństwo nie uległo przedwczesnemu rozwiązaniu (por. 510-1).

  • 2. Ostatnio wprowadzono termin rodzina normalna dla oznaczenia typowej rodziny, której wielkość wystarcza dokładnie na zapewnienie odtworzenia ludności, przy założeniu, że powszechne i skuteczne planowanie rodziny (623-4) zmierzałoby do tworzenia takich właśnie rodzin.

636

Współczynniki płodności według kolejności1 oblicza się biorąc w liczniku tylko liczbę urodzeń określonej kolejności (por. 611-1). Współczynnikiem płodności według liczby poprzednich urodzeń2 (por. 611-6) nazywa się współczynnik będący stosunkiem urodzeń określonej kolejności do liczby kobiet, które mogą urodzić dziecko tej kolejności. Jeżeli w mianowniku bierze się liczebność grupy na początku rozpatrywanego okresu, otrzymuje się prawdopodobieństwa urodzeń według liczby poprzednich urodzeń3. Proporcja kobiet, które miały co najmniej n + 1 dzieci wśród tych, które miały co najmniej n dzieci, mierzy prawdopodobieństwo powiększenia się rodzin4 mających n dzieci.

637

Usiłuje się czasami oceniać zdolność rozrodczą małżeństw płodnych (por. 503-4 i 621-1) na podstawie obserwacji płodności naturalnej1, tzn. płodności (621-3) zbiorowości małżeństw nie ograniczających liczby potomstwa2 (por. 624). Badanie odstępów między poczęciami (602-1) u takich małżeństw pozwala oszacować prawdopodobieństwo zapłodnienia3 w cyklu miesiączkowym (622-5). Gdy rozporządza się dla poszczególnych kobiet kartami ginekologicznymi4, zawierającymi szczegółowe informacje o ich ciążach i innych ważnych wydarzeniach związanych z reprodukcją, można obliczyć średnie współczynniki poczęć5 w okresie eksponowania na ryzyko poczęcia6 (por. 134-3). Można również rozpatrywać odwrotność tego współczynnika, co daje średni czas eksponowania na ryzyko przypadający na jedno poczęcie7, który oblicza się zazwyczaj w miesiącach. Porównanie przeciętnych współczynników poczęcia obliczonych oddzielnie dla rodzin ograniczających potomstwo i dla rodzin nie ograniczających potomstwa daje informacje dotyczące efektywności metod antykoncepcyjnych8.


* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93