The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

Przedmowa

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj


retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

Panstwowe Wydawnictwo Ekonomiczne

ACADÉMIE POLONAISE DES SCIENCES Comité des sciences démographies

DICTIONNAIRE DÉMOGRAPHIQUE MULTILINGUE

Volume Polonais


Publié avec l'autorisation de l'Union internationale pour l'étude scientifique de la population

EDIT.: PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE, VARSOVIE 1966

WIELOJĘZYCZNY SŁOWNIK DEMOGRAFICZNY

Wersja polska

POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK DEMOGRAFICZNYCH

SPIS TREŚCI


WIELOJĘZYCZNY SŁOWNIK DEMOGRAFICZNY

Wersja polska

PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

WARSZAWA 1966

Tłumaczył Doc. dr EGON VIELROSE
Redaktor Naukowy Prof. dr EDWARD ROSSET
Zespół redakcyjny:
A. JÓZEFOWICZ, Z. LORENTZ, M. NAMYSŁOWSKA, E. STRZELECKI, S. WASZAK. E. YIELROSE, Z. ZAREMBA

Okładkę projektował JAN KONARSKI


Przedmowa do wydania polskiego

W ostatnich latach daje isię zauważyć powszechnie rosnące zainteresowanie zagadnieniami ludnościowymi, które zarówno w Polsce, jak i w innych krajach zyskują na ostrości i dlatego przykuwają uwagę już nie tylko wąskiego grona specjalistów, lecz również szerokich warstw ludności. Znajduje to wyraz w rosnącej ilości prac, jakie ukazują się na ten temat, zarówno na łamach czasopism fachowych, jak i w prasie codziennej. Idzie z tym w parze tworzenie i rozwój instytucji naukowych zajmujących się demografią oraz wydawanie czasopism poświęconych specjalnie tym zagadnieniom.

Tak jest również w Polsce: Polska Akademia Nauk powołała do życia Komitet Nauk Demograficznych, który skupił szerokie grono specjalistów zajmujących się zagadnieniami łudncściowymi.

W związku ze wzrostem zainteresowania sprawami ludnościowymi wyłoniła się u nas potrzeba uporządkowania i ujednolicenia terminologii. Zainteresowania te zbiegły się w czasie z ukazaniem się francuskiej i angielskiej wersji wielojęzycznego słownika demograficznego ONZ. Komitet Nauk Demograficznych postanowił dokonać przekładu tego słownika na język polski z wprowadzeniem jedynie najbardziej niezbędnych adaptacji. Dla realizacji tego zadania powołany został komitet redakcyjny.

Polska wersja słownika demograficznego jest pierwszą próbą skodyfikowania polskiej terminologii demograficznej i — jak każda pierwsza próba — z pewnością nie jest doskonała. Niejeden termin okaże się zapewne niezbyt szczęśliwy i z biegiem czasu zostanie wyparty przez inny, bardziej odpowiedni termin, który wejdzie w powszechne użycie. Zmiany tego rodzaju mogłyby być uwzględnione przy ewentualnych dalszych wydaniach słownika.

Ale słownik demograficzny wielojęzyczny może odegrać inną jeszcze i to niemniej ważną rolę. Dotychczas ukazały się wersje tego słownika w dziewięciu językach — wersja polska jest dziesiąta z kolei — a szereg dalszych przekładów jest w toku i ukaże się w najbliższych latach.

Jednolite słowniki demograficzne we wszystkich najważniejszych językach świata otwierają przed demografami możliwość korzystania w całej rozciągłości ze światowego dorobku naukowego w tej dziedzinie. Niniejszy słownik ułatwi uczonym innych krajów dostęp do dorobku demografii polskiej.

Wersja polska przedłożona została do autoryzacji Międzynarodowej Unii Demograficznej, za pośrednictwem Paul Vincenta, przewodniczącego komitetu redakcyjnego słownika z ramienia Unii, z którego życzliwej zachęty i współpracy wiele korzystaliśmy przy opracowywaniu słownika.

Pragniemy wyrazić wdzięczność tym wszystkim, którzy włożyli trud w opracowanie słownika, jak również Państwowemu Wydawnictwu Ekonomicznemu za staranne jego wydanie.


Przewodniczący Komitetu Nauk Demograficznych Polskiej Akademii Nauk
PROF. DR EDWARD ROSSET
Warszawa, 10 sierpnia 1965 r.


Przedmowa do wydania francuskiego i angielskiego

Na czwartej sesji Komisji Demograficznej Organizacji Narodów Zjednoczonych postanowiono zwrócić się do Sekretarza Generalnego, aby włączył sprawę opracowania wielojęzycznego słownika demograficznego do programu prac Sekretariatu. Kilka miesięcy później Międzynarodowa Unia dla Badań Demograficznych na ogólnym zebraniu odbytym w Genewie zaofiarowała Sekretarzowi Generalnemu ONZ swoją współpracę przy realizacji projektu i wyłoniła podkomitet, któremu zleciła przygotowanie planu pracy. Na piątej sesji Komisji Demograficznej ONZ wezwano Sekretarza Generalnego, aby przyjął propozycje współpracy ze strony Unii i zlecono Komitetowi Słownika zaprojektowanie wersji w języku angielskim, francuskim i hiszpańskim.

Zasadniczym celem słownika jest służyć jako użyteczne narzędzie dla fachowych tłumaczeń. Składa się on z szeregu paragrafów, w których podane są w jednym języku terminy fachowe stosowane w demografii; na końcu zamieszczony jest alfabetyczny indeks terminów. Teksty w różnych językach odpowiadają sobie wzajemnie, a równoważne terminy mają ten sam numer. Dzięki temu łatwo jest znajdować odpowiedniki terminów w różnych językach.

Komitet, któremu powierzono zadanie przygotowania trzech zasadniczych tomów składał się z następujących osób: Paul E. Vincent (Francja) — przewodniczący i referent; Carlos E. Dieulefait (Argentyna); Harold F. Dom (USA); Eugene Grebenik (Zjednoczone Królestwo); Pier-paolo Luzzatto-Fegiz (Włochy); Marcelino Pascua (Szwajcaria); Jose Ros Jimeno (Hiszpania).

Pierwszym projektem był tekst francuski, przygotowany we Francji przez Institut National dTStudes Demographi-ques pod ogólnym kierunkiem P. Vincenta. Tekst ten został przetłumaczony na język angielski i hiszpański przez E. Grebenika i J. Ros Jimeno. Projekt musiał byc wykonany nieco pośpiesznie wobec zbliżającej się Światowe] Konferencji Demograficznej, której uczestnicy otrzymali „prowizoryczną edycję słownika (czerwiec 1954)", wydaną przez ONZ, Rozdanie tego prowizorycznego wydania umożliwiło wielu specjalistom zgłoszenie krytycznych uwag o projekcie i dało Komitetowi możność ich uwzględnienia.

Niektóre braki pierwszego projektu wynikały z faktu, że zasadniczy tekst został przygotowany w jednym tylko języku: francuskim. Było oczywiste, że między terminologią w języku angielskim i w językach romańskich istnieją znaczne różnice i że potrzebny jest kompromis między różnymi koncepcjami. Uznano również, iż nie wystarcza samo tylko zestawienie terminów równoważnych, ale że należy włączyć do. tekstu definicje poszczególnych terminów, aby tłumacze mieli możność uwzględniania różnic w stosowaniu terminów w różnych językach.

Komitet uchwalił odpowiednie zalecenia, a po ich przyjęciu przez Unię E. Grebenik otrzymał misję przygotowania nowego tekstu w języku angielskim na podstawie zasadniczego tekstu francuskiego. Nowy tekst E. Grebenika został następnie przekonsultowany z P. Vincentem, po czym opracowali oni drugi projekt w języku francuskim i angielskim, który został wykorzystany przez J. Ros Jimeno dla przygotowania wersji hiszpańskiej. Te trzy projekty zostały następnie przedstawione Komitetowi Słownika, Radzie Unii i pewnej liczbie specjalistów, w celu opracowania ostatecznej wersji.

Publikując wersję angielską, francuską i hiszpańską Wielojęzycznego Słownika Demograficznego należy podkreślić kilka zagadnień.

Po pierwsze, słownik jest wynikiem współpracy nie tylko między trzema głównymi referentami (redaktorami), ale także ze strony wszystkich członków Komitetu. Ostateczna wersja zawdzięcza wiele uwagom zgłoszonym przez licznych demografów, którzy czytali różne wersje projektu i oceniali je krytycznie, często w najdrobniejszych szczegółach. Wiele ich uwag zostało przyjętych bądź w całości, bądź częściowo. Niektórych uwag — być może niesłusznie — redaktorzy nie uwzględnili.

W pracy swej główni referenci (redaktorzy) stawali często wobec konieczności dokonania wyboru. Ze względu na charakter słownika nie było możliwe umieszczenie w nim długich wyjaśnień; trzeba było dokonywać wyboru między różnymi możliwymi sformułowaniami.

Należy ponadto podkreślić, że redaktorzy nie mieli możności przygotowania tekstu, który by w pełni odpowiadał ich życzeniom. Konieczność opracowania tekstów równoległych w różnych językach i chęć uwzględnienia otrzymanych uwag skłaniała ich często do wprowadzenia pewnych wyrażeń lub definicji, które woleliby sformułować inaczej, gdyby mieli całkowitą swobodę wysłowienia się. Niemniej jednak zgodzili się oni przyjąć odpowiedzialność za tekst w obecnej jego postaci.

Należy również stwierdzić, że słowniki nie mają być traktatami o demografii. Przy opracowywaniu tekstów wszystko zostało podporządkowane zasadniczemu celowi: słownik ma służyć jako pomoc przy fachowych tłumaczeniach. W związku z tym należało nadać słownikowi „charakter wielojęzyczny" usiłując przystosować tekst słownika do potrzeb różnych języków w sposób równorzędny.

Języki różnią się swoją strukturą, a terminologia demograficzna zależy ponadto nie tylko od języka, ale również od rozwoju badań demograficznych w różnych krajach, wobec czego jest czasami nielogiczna i niezgodna z wymaganiami nauki. W pewnych przypadkach terminy w różnych językach nie są całkowicie równoważne. Czasem w jednym języku istnieje wiele terminów, dotyczących pewnego zagadnienia, które w innym języku faktycznie jest pomijane. W tekście zastosowano notki do różnych paragrafów, aby w miarę możności złagodzić wynikające stąd niedostatki. Gdyby celem było opracowanie zespołu definicji w jednym języku, oczywiste jest, że wynik byłby całkowicie odmienny.

Charakter słownikowy opracowania spowodował także pewien brak równowagi w treści. W pewnych przypadkach uznano za celowe włączyć do słownika terminy, które nie są w zasadzie demograficzne, ale które spotyka się często w literaturze demograficznej i które nie zawsze są uwzględnione w słownikach ogólnych, co może sprawić trudności tłumaczom nie obeznanym z zagadnieniem.

Również biorąc pod uwagę potrzeby tłumaczy, Komitet przyjął zasadę, żeby nie wypowiadać opinii co do stosowania poszczególnych terminów i nie dawać zaleceń, jeżelfc nie było powszechnej zgody co do tego, że określona nomenklatura jest niepożądana.

Słownik nie jest więc normatywny. Nie podaje nowych definicji. Jeżeli podaje definicje, to ich głównym celem jest ustalanie równoważności terminów i ich uściślenie. Wobec tego, że definicje musiałyby być z konieczności zwięzłe, doprowadziło to w pewnych przypadkach do braku precyzji. Standaryzacja definicji wymaga studiów innego rodzaju. Aby uniknąć wszelkich nieporozumień, podajemy na końcu, za indeksem alfabetycznym, wykaz dokumentów przedstawiających definicje różnych pojęć demograficznych,. opublikowanych ostatnio przez różne organizacje międzynarodowe (znajduje się w wydaniu francuskim i angielskim — przyp. red. polskiej). Zaleca się czytelnikowi korzystanie z tych wydawnictw, jeżeli będzie miał do rozwiązania zagadnienie związane raczej z definicją niż z tłumaczeniem.

Słownik spełni dobrze swoje zadanie dopiero wtedy, gdy zostanie przetłumaczony na wiele języków. Tłumaczenie słownika na inne języki zostało już zaplanowane albo jest wykonywane. Ponadto Komisja Demograficzna na swojej dziewiątej sesji poleciła Sekretariatowi zbadanie możliwości przygotowania wersji rosyjskiej słownika. Praktyka wykaże, czy kompromis, jaki został osiągnięty między językiem angielskim i językami romańskimi da się rozciągnąć także na inne języki germańskie i słowiańskie, jak też na języki spoza grupy indoeuropejskiej.


Uwagi dotyczące sposobu korzystania ze słownika

Słownik wielojęzyczny składa się z zespołów słowników, z których każdy — opracowany w jednym języku — składa się z dwóch części: z tekstu, uzupełnionego notkami wyróżnionymi drukiem, i z indeksu alfabetycznego. Wszystkie terminy wytłuszczone w tekście i w notkach są wymienione w indeksie.

Jeżeli całe wyrażenie złożone z kilku słów jest wydrukowane tłustą czcionką, to pojawi się w indeksie kilkakrotnie, np. „gęstość zaludnienia" wystąpi w indeksie pod hasłem „gęstość zaludnienia" i jako „zaludnienia gęstość". Każdy termin w indeksie jest zaopatrzony w numer paragrafu, w którym się znajduje, oraz w numer kolejny, pod którym występuje w paragrafie.

Dla terminów występujących w głównym tekście numer kolejny jest podany bezpośrednio za terminem, a dla występujących w notkach numerem identyfikującym jest numer umieszczony na początku notki; ten ostatni numer wiąże także notkę z odpowiednim terminem w tekście. Terminy występujące w notkach zaopatrzone są gwiazdką w indeksie i w odsyłaczach.

Terminy mające te same numery w różnojęzycznych wersjach słownika odpowiadają sobie wzajemnie. Na przykład tłumacz, który chce znaleźć termin polski odpowiadający danemu wyrażeniu w języku angielskim, wyszukuje najpierw termin angielski w indeksie alfabetycznym wersji angielskiej, po czym znajdzie paragraf o odpowiednim numerze w wersji polskiej. Zaleca się usilnie przeczytanie za każdym razem całego paragrafu (w obu wersjach), w którym występuje dany termin, żeby uchronić się przed zbędnym tłumaczeniem wynikającym z drobnych różnic w używaniu terminów; takie postępowanie będzie użyteczne również wtedy, gdy w jednym z tych języków brak terminu, który by odpowiadał danemu pojęciu.

Różne terminy, które się stosuje dla wyrażenia tego samego pojęcia, mają ten sam numer. Termin, który można interpretować w rozmaity sposób, może mieć dwa numery lub więcej, które dotyczą odpowiedniego kontekstu.

Terminy w notkach, wyróżnione tłustym drukiem, mogą; nie odpowiadać sobie w różnych wersjach. Ponadto w paragrafach 303 i 344, dotyczących struktury administracyjnej różnych krajów i systemu szkolnictwa, nie ma odpo-wiedniości między wersjami w różnych językach. W związku z tym terminy podane w tych paragrafach nie są zaopatrzone w identyfikujące numery.


Część pierwsza

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93