The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

35

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

35

350

Rozróżnia się ludność aktywną1 lub ludność czynną zawodowo1 i ludność nieaktywną2 lub ludność bierną zawodowo2. Ludność czynna zawodowo składa się w zasadzie z osób wykonujących działalność zawodową; zalicza się więc do niej zazwyczaj nie tylko osoby mające zajęcie zarobkowe3, ale również te osoby, których praca zawodowa nie jest wynagradzana, w szczególności pomagających członków rodzin (353-5) nie otrzymujących wynagrodzenia. Wyłącza się natomiast na ogół gospodynie4 zajmujące się bezpłatnie gospodarstwem domowym, których działalności nie uważa się za pracę zawodową. Ludność bierną zawodowo, obejmującą wszystkie osoby nie należące do ludności czynnej zawodowo, uważa się czasem za utrzymywaną5 przez ludność czynną zawodowo (por. 359). Współczynnikiem aktywności6 danej grupy osób nazywamy stosunek osób czynnych zawodowo do ogółu osób w tej grupie.

  • 1. Wyrażenie siła robocza, używane czasem w tym znaczeniu, stosuje się raczej do ogółu robotników (354-2).

351

Pracowników wchodzących w skład ludności czynnej zawodowo (350-1) dzieli się zazwyczaj na pracowników mających zatrudnienie1 i pracowników nie mających zatrudnienia2, czyli bezrobotnych2, biorąc pod uwagę ich stosunek do zatrudnienia3. Do pracowników nie mających zatrudnienia zalicza się zazwyczaj tylko osoby nie zatrudnione, które faktycznie poszukują pracy4. Wśród nich rozróżnia się czasem młodych pracowników, którzy jeszcze nigdy nie pracowali5 i pracowników, którzy już byli zatrudnieni6.

  • 3. Zatrudnienie bada się również na podstawie zgłoszeń o pracę ze strony pracowników nie zatrudnionych i zgłoszeń wolnych miejsc ze strony pracodawców (353-2).

352

Ściśle mówiąc, przez strukturę zawodową1 ludności należy rozumieć podział oparty na zawodzie2 poszczególnych osób. Tę samą nazwę stosowano jednak od dawna również do klasyfikacji według działów gospodarki, opartych na tym, co nazywano „zawodem obiektywnym” (357-1). Obecnie wyrażenie grupa zawodowa3 oznacza nie zespół osób zatrudnionych w tym samym dziale gospodarki, ale zespół osób wykonujących zawody do siebie zbliżone.

  • 2. W przeciwieństwie do zawodu obiektywnego mówi się czasem o zawodzie subiektywnym.

353

Ludność czynną zawodowo (350-1) klasyfikuje się często także według charakteru zatrudnienia1 Z lego punktu widzenia rozróżnia się: pracodawców2, pracowników3, samodzielnych4, pracujących na własny rachunek4 oraz pomagających członków rodzin5. Ci ostatni są to członkowie rodziny pracodawcy lub samodzielnego, którzy pomagają mu w pracy, nie otrzymując w zamian faktycznie wynagrodzenia. Za samodzielnych uważa się na ogół ludzi, którzy pracują na swój własny rachunek, nie zatrudniając pracowników najemnych w ścisłym znaczeniu, ale przy ewentualnej pomocy członków rodziny. Kombinując różne kryteria tego rodzaju, jak zawód subiektywny (352-2), stanowisko w zawodzie i powiązanie z działem gospodarki narodowej (por. 359-1), można zdefiniować kategorie społeczno-zawodowe6, które pozwalają na sklasyfikowanie ogółu czynnych i biernych zawodowo, składających się na całą ludność.

354

Wśród pracowników najemnych (353-3) wyodrębnia się czasem chałupników1, którzy nie wchodzą w skład personelu zakładów (357-2), mogą jednak pracować na rachunek nawet kilku pracodawców (353-2). Personel wykonawczy przedsiębiorstw (357-2) dzieli się czasem na dwie kategorie: robotników2, którzy są pracownikami fizycznymi2 i pracowników umysłowych3. Według kwalifikacji zawodowych4 można dzielić robotników na wykwalifikowanych5, na wpół wykwalifikowanych6 lub przyuczonych6 i niewykwalifikowanych7. Uczniów8 zalicza się zazwyczaj do ludności czynnej zawodowo (350-1), gdy pracują przy produkcji, ale nie wtedy, gdy kształcą się w zawodzie w oderwaniu od pracy.

  • 2. Inny rodzaj klasyfikacji zatrudnionych rozróżnia pracowników dniówkowych, którzy pobierają płace codziennie lub co tydzień i pracowników pobierających wynagrodzenie w okresach miesięcznych lub dłuższych. Z punktu widzenia systemu płacy pracownicy dniówkowi przeciwstawiani są pracownikom akordowym.

355

Wśród personelu najemnego w obrębie przedsiębiorstwa (357-2) rozróżnia się personel kierowniczy1, personel wykonawczy2 i majstrów3 lub brygadzistów3. Jednak płatnych dyrektorów, którzy pełnią funkcje kierowników zakładów, grupuje się czasami w statystyce krajów kapitalistycznych razem z pracodawcami (353-2).

356

W rolnictwie stosuje się odrębną klasyfikację dotyczącą stanowiska w zawodzie (353-1). Rolnicy1 są to ludzie,. którzy uprawiają ziemię, aby stąd ciągnąć dochód; rozróżniamy wśród nich właścicieli2, którzy posiadają na własność ziemię uprawianą przez nich i dzierżawców3, którzy za pomocą własnego inwentarza uprawiają ziemię, dzierżawioną za oznaczoną cenę. Robotnicy rolni4 to ludzie pracujacy w rolnictwie, którzy nie są właścicielami ani pomagającymi członkami rodzin (353-5).

  • 4. Wśród robotników rolnych rozróżnia się stałych robotników rolnych, wchodzących w skład personelu przedsiębiorstwa, dniówkowych robotników rolnych opłacanych na dniówki i sezonowych robotników rolnych, najmowanych dla wykonania prac sezonowych.

357

Ludność czynną zawodowo (350-1) można sklasyfikować także według działu gospodarki1, w jakim poszczególni ludzie wykonują swój zawód (352-2). Klasyfikacja ta, według tzw. zawodu obiektywnego1 opiera się na klasyfikacji zakładów2 z punktu widzenia ich roli gospodarczej. W związku z tym przypisuje się duże znaczenie rozróżnieniu między ludnością czynną rolniczą3 i ludnością czynną pozarolniczą4. W państwach kapitalistycznych pracownicy administracji centralnej5, funkcjonariusze państwowi5 i osoby zatrudnione w siłach zbrojnych6 są na ogół ujmowane odrębnie, podczas gdy pozostałych pracowników najemnych włącza się do poszczególnych kategorii zatrudnienia pozarolniczego7.

  • 2. W rolnictwie odpowiednikiem jest gospodarstwo rolne. Przedsiębiorstwo może obejmować kilka zakładów.

358

Osoby bierne zawodowo (350-2) można podzielić — zgodnie z pochodzeniem ich źródła utrzymania — na osoby będące na utrzymaniu1 i osoby nie będące na utrzymaniu2.
Człowiek będący na utrzymaniu jest utrzymywany (350-5) przez innego człowieka, którego nazywa się utrzymującym3 (por. 111-3); do osób utrzymywanych1 należą np. gospodynie (350-4) i dzieci na utrzymaniu (635-4). Człowiek nie będący na niczyim utrzymaniu, to człowiek, rozporządzający własnymi środkami, wystarczającymi na jego utrzymanie. Wśród osób nie będących na utrzymaniu można rozróżniać w szczególności: emerytów5 lub rencistów5, których środki utrzymania pochodzą z uprzedniej czynnej pracy; osoby utrzymywane przez opiekę społeczną6, które nie mają ani majątku, ani osób, które ich utrzymują i którym społeczeństwo udziela zapomóg, aby zapewnić im egzystencję, oraz w krajach kapitalistycznych rentierów4 żyjących z odsetek od swojego majątku. Inwalidami7 nazywa się ogólnie osoby, które nie są zdolne do pracy.

359

Osoby będące na utrzymaniu (358-1) można powiązać z działami gospodarki (357-1) za pośrednictwem osób utrzymujących (358-3). Jeżeli przyjąć pewne umowne rozstrzygnięcia dotyczące klasyfikacji innych osób biernych zawodowo, można w ten sposób podzielić całą ludność kraju według działów gospodarki, z jakich czerpią swoje środki egzystencji i zdefiniować ludność utrzymującą się1 z tego czy innego działu gospodarki. W ten sposób określa się w szczególności ludność utrzymującą się z rolnictwa2, W taki sam sposób rozumie się zazwyczaj ludność rolniczą2, jednak czasem rozumie się ten termin w znaczeniu takim, jak 357-3. Pozostała część ludności stanowi ludność nierolniczą3.

  • 2. Nie należy mylić ludności rolniczej z ludnością wiejską (311-3).
    Czasami wyodrębnia się też ludność o mieszanym źródle utrzymania, np. robotnicy-chłopi.

360

Kalecy1 są czasami wyodrębniani przy spisach ludności. Klasyfikuje się ich wtedy według rodzaju kalectwa2, o ile pozwalają na to zebrane informacje. Rozróżnia się ogólnie kalectwo fizyczne3 (np. niewidomych, głuchoniemych) i kalectwo umysłowe4 (np. debile, wariaci).

361

Analiza aktywności1 (por. 350) poszczególnych osób obejmuje w szczególności zbadanie wieku rozpoczęcia aktywności2, czyli wieku przystępowania do czynnej pracy2, i wieku zaprzestania czynnej pracy3. Między tymi dwiema granicami zawarty jest okres życia aktywnego4. Oblicza się czasami w sposób analogiczny jak przeciętne dalsze trwanie życia (433-3) także przeciętne dalsze trwanie życia aktywnego5 dla osób danej płci i wieku, tzn. średni czasokres, w ciągu którego te osoby wykonują pracę zawodową, przy danych warunkach przystępowania do czynnej pracy, zaprzestania czynnej pracy i przy danej umieralności.


* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93