Aktualna wersja na dzień 13:36, 11 lut 2010

32

320

Żeby zbadać strukturę ludności według płci¹, oblicza się zazwyczaj stosunek liczby osób jednej płci² do ogółu ludności albo do liczby osób płci przeciwnej. Jako licznik ułamka przyjmuje się zazwyczaj liczbę osób płci męskiej, wobec czego mówi się czasem o badaniu maskulinizacji³ ludności. Wyrażenie stopa maskulinizacji⁴ lub współczynnik maskulinizacji⁴ w ścisłym znaczeniu powinno oznaczać proporcję osób płci męskiej wśród ogółu ludności. Wyrażenia tego używa się jednak często na oznaczenie stosunku liczby mężczyzn do liczby kobiet⁵. Stosunek ten przedstawia się najczęściej w postaci wskaźnika (135-2), przy czym za podstawę równą 100 (136-3) przyjmuje się liczbę kobiet.

321

Słów: mężczyzna¹ i kobieta² można używać w demografii jako synonimów osoby płci męskiej¹ i osoby płci żeńskiej², na ogół jednak nie stosuje się ich do dzieci (323-3). Słowa: chłopiec³ i dziewczyna⁴ poza innymi znaczeniami (por. 112-7) oznaczają również dziecko płci męskiej³ i dziecko płci żeńskiej⁴. Słowo człowiek⁵ oznacza ogólnie istotę ludzką.

322

Wiek¹ jest dalszą podstawową cechą struktury ludności (144-4). Na ogół wyraża się go liczbą lat lub liczbą lat i miesięcy. Dla małych dzieci podaje się czasem wiek w miesiącach i dniach lub w latach i dziesiątych częściach roku. Statystycy często zaokrąglają wiek do najbliższej liczby pełnych lat² życia, co daje wiek w chwili ostatnich urodzin³. Statystyka ubezpieczeniowa przeciwnie, uwzględnia czasem wiek w chwili następnych urodzin⁴. Czasem podaje się wiek w chwili najbliższych urodzin⁵, przy czym zaokrągla się wiek do najbliższej całkowitej liczby lat. Terminu wiek dokładny⁶ używa się, szczególnie przy obliczaniu tablic wy-mieralności, w przypadku oznaczania daty, na którą przypadają urodziny danej osoby. Tak więc człowiek osiąga dokładny wiek 25 lat w dniu swoich dwudziestych piątych urodzin, a wiek człowieka 25-letniego jest zawarty między dokładnym wiekiem 25 lat i dokładnym wiekiem 26 lat,

323

Demografia zapożycza z języka potocznego różne terminy, niestety nieprecyzyjne, na oznaczenie różnych grup wieku¹. Początkowym okresem istnienia człowieka jest dzieciństwo², przy czym słowo dziecko³ oznacza na ogół człowieka, który nie osiągnął jeszcze wieku dojrzałości (620-2). W pierwszych dniach życia dziecko nazywa się noworodkiem⁴ (por. 410-3). Słowo osesek⁵ stosuje się ściśle biorąc tylko do dzieci przy piersi. Słowo niemowlę⁶ bywa stosowane dla oznaczenia dzieci, które jeszcze nie dożyły swoich pierwszych urodzin, chociaż w mowie potocznej używa się go także w stosunku do dzieci nieco starszych. Dzieci, które jeszcze nie weszły w wiek szkolny, nazywa się dziećmi w wieku przedszkolnym⁷. Jako dzieci w wieku szkolnym⁸ rozumie się dzieci, które z tytułu swojego wieku powinny uczęszczać do szkoły.

324

Przejście od okresu dziecięcego (323-2) do okresu młodzieńczego¹ następuje w związku z osiągnięciem dojrzałości płciowej (620-2). Słowo młodzież² oznacza na ogół ludzi, którzy niedawno wkroczyli w okres młodzieńczy. Częściej stosowane jest wyrażenie młodociani³, oznaczające osoby zbliżające się do wieku dojrzałego⁴ lub okresu dojrzałości⁴, który następuje po okresie młodzieńczym. Słowo dorosły⁵ oznacza osoby w wieku dojrzałym. Wobec niemożności obiektywnego sprecyzowania początku wieku starczego⁶ przyjmuje się go zazwyczaj jako równorzędny z wiekiem emerytalnym⁷ (por. 358-5), np. na 60 lub 65 lat. Osoby, które przekroczyły ten wiek, są starcami⁸.

• 5. Czasami zalicza się starców do dorosłych. Grupa osób dorosłych pokrywa się wtedy w przybliżeniu z grupą osób pełnoletnich w sensie prawnym. Gdy natomiast dzieli się ludność na trzy wielkie grupy wieku (325-4), uwzględnia się rozbicie na osoby młode, dorosłe i starców. Grupa osób młodych pokrywa się wtedy w przybliżeniu z małoletnimi w znaczeniu prawnym. W Polsce prawo ustala wiek pełnoletności na 18 lat.

325

Klasyfikacja ludności według wieku opiera się zazwyczaj bądź na rocznikach wieku¹, bądź na grupach wieku², w szczególności na pięcioletnich grupach wieku³ albo na wielkich grupach wieku⁴, np. 0-19 lat, 20-59 lat, 60 lat i więcej. Zamiast klasyfikacji według wieku stosuje się czasami klasyfikację według roku urodzenia⁵. Strukturę wieku⁶ (por. 144-4) ludności przedstawia się razem ze strukturą według płci za pomocą podwójnego histogramu (155-8), zwanego piramidą wieku⁷ ze względu na kształt trójkątny przypominający piramidę.

326

Wiekiem średnim¹ ludności nazywamy średnią (140-1) wieku osób składających się na tę ludność; wiekiem środkowym² ludności nazywamy wiek, który dzieli tę ludność na dwie grupy jednakowo liczne (por. 140-6). Wzrost proporcji starców wśród ludności jest przejawem jej starzenia się³. Dla uniknięcia nieporozumień zjawisko to nazywane jest czasem starzeniem się demograficznym³ (por. 327-1). Zjawisko odwrotne nazywa się odmłodzeniem⁴ albo odmłodzeniem demograficznym⁴. Nie należy mieszać starzenia się ludności w tym znaczeniu, jak podaliśmy poprzednio, z metodą stosowaną przy perspektywach ludnościowych (720-1), polegającą na postarzaniu⁵ ludności, przez zastosowanie do niej współczynników dożycia⁶ według grup wieku, aby ustalić, jaka będzie liczebność tych grup po upływie pewnej liczby lat.

327

Starzenie się demograficzne (326-3) należy odróżniać z jednej strony od starości¹ lub starzenia się indywidualnego¹, a z drugiej od przedłużania się życia ludzkiego² wywołanego postępami wiedzy lekarskiej i polepszaniem się warunków bytu. Wiek fizjologiczny³ człowieka zależy od stanu jego tkanek i organów. Jeżeli chodzi o dzieci, to mówi się czasem o wieku umysłowym⁴, który definiuje się jako ten wiek, przy którym dla określonych testów wyniki takie jak badane dziecko może uzyskać przeciętne dziecko. Przy badaniu wieku umysłowego i fizjologicznego odróżnia się ten wiek od wieku chronologicznego mierzonego okresem czasu, jaki upłynął od daty urodzenia⁵ danej osoby. Iloraz inteligencji⁶ — w skrócie I.Q⁶ — stosowany przy badaniu rozwoju umysłowego dzieci, jest to iloraz wieku umysłowego przez wiek chronologiczny.

* * *