The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

13

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

13

130

Przez statystykę ludnościową1 lub statystykę demograficzną1 (102-2) rozumie się metody zbierania i prezentowania informacji liczbowych2 lub danych liczbowych2, dotyczących ludności (101-4) i opartych na obserwacjach3. Po zebraniu4, skontrolowaniu5 i sprawdzeniu5 tych obserwacji (dla wyeliminowania oczywistych błędów) zestawia się je w tablice6 w oparciu o grupowanie7 z podziałem na różne grupy8 lub klasy8. Opracowanie statystyczne9 danych obejmuje wszystkie czynności — od zbierania danych począwszy, a na ich mniej lub bardziej dokładnej analizie kończąc (132-1).

131

Dane surowe1 albo dane podstawowe1, otrzymane w wyniku wspomnianych wyżej czynności (por. 130), składają się z szeregów2 liczb absolutnych3, zestawionych najczęściej w postaci tablic liczbowych4. Klasyfikacja obserwacji może się opierać na wartościach pewnych cech ilościowych5, które wtedy uważa się za zmienne5 (np. wiek, liczba dzieci; por. 143), albo na pewnych cechach jakościowych6 (np. płeć, stan cywilny). Przy grupowaniu uwzględniającym jednocześnie kilka cech, otrzymuje się tablice o wielokrotnym wejściu7 (np. o podwójnym wejściu, potrójnym wejściu itd.). Tablicą zbiorczą8 nazywa się tablicę zawierającą informacje pochodzące z pewnego zespołu tablic częściowych9.

132

Analiza1 danych liczbowych wymaga na ogół obliczenia wielkości pochodnych2 na podstawie danych surowych (131-1). Jeden z najważniejszych etapów analizy polega zazwyczaj na obliczeniu3 stosunków (133-1), które w pewnych przypadkach noszą specjalne nazwy: proporcja, stopa, współczynnik, wskaźnik, indeks (por. 133 do 136).

133

Termin stosunek1 może oznaczać wszelki iloraz dwóch liczb. Proporcja2 jest to stosunek, który podaje, jaką część całości stanowi jedna z jej części składowych. Procent3 jest to proporcja przeliczona w stosunku do stu. Słowo stopa4 lub współczynnik4 oznaczało początkowo stosunek wyrażający częstość5 albo dokładniej częstość względną5 (por. 144-3) występowania danego zdarzenia (201-3) w obrębie populacji (101-3) lub subpopulacji (101-5) w pewnym okresie czasu: np. współczynnik (stopa) urodzeń. Spotyka się jednak słowo współczynnik (stopa) używane tak rozmaicie, że wspólne jest tylko pojęcie stosunku: np. współczynnik aktywności zawodowej (350-6).

  • 4. W polskiej literaturze demograficznej używa się częściej wyrazu współczynnik niż stopa. Współczynniki podaje się na ogół w przeliczeniu na tysiąc i jeżeli używa się wyrazu „współczynnik” bez dodatkowych komentarzy, należy go rozumieć w taki właśnie sposób. W pewnych jednak przypadkach podaje się współczynniki w przeliczeniu na dziesięć tysięcy, sto tysięcy lub milion, np. współczynniki zgonów według przyczyn (por. 421-7). W innych przypadkach podaje się czasami współczynniki na głowę czy na osobę. Zauważmy, że opuszcza się czasem słowo współczynnik (stopa): tak np. rodność 20%o znaczy to samo co współczynnik (stopa) rodności 20 na tysiąc (rozumiemy, że chodzi tu o tysiąc mieszkańców).

134

Częstość (133-5) jakiegoś zdarzenia uważa się czasem za empiryczną miarę prawdopodobieństwa1 jego wystąpienia. Sprowadza się to do założenia, że dane zdarzenie stanowi ryzyko2, jakiemu podlegają wszystkie osoby wchodzące w skład odpowiedniej grupy, o których mówimy, że są eksponowane na ryzyko3. Użycie słowa ryzyko nie znaczy bynajmniej, że dane zjawisko jest niepożądane, można bowiem mówić np. o ryzyku zawarcia małżeństwa. Jeżeli ryzyko, na jakie są wystawione różne elementy populacji, ma bardzo różne natężenie, należy dążyć do uzyskania w jak największym stopniu idealnych warunków jednorodności4, czyli homogenicznych4, przy których każdy osobnik byłby wystawiony na takie samo ryzyko, co osiąga się dzieląc populację na grupy mniej niejednorodne5, inaczej heterogeniczne5 ze względu na ryzyko, tzn. takie, że w obrębie każdej grupy zmienność (141-1) ryzyka jest mniejsza niż w całej populacji. Współczynniki obliczone dla takich grup nazywa się czasem współczynnikami szczegółowymi6, w przeciwstawieniu do współczynnika ogólnego7, obliczonego dla całej populacji.

  • 6. Zauważmy, że wyrażenia współczynnik szczegółowy używa się tylko dla określenia jego rodzaju; opuszcza się przymiotnik przy konkretnych nazwach współczynnika i mówi się np. współczynnik według wieku, a nie współczynnik szczegółowy według wieku.

135

Dane (por. 130-2) nazywamy tymczasowymi1 lub prowizorycznymi1, jeżeli opierają się na informacjach niekompletnych - albo niedostatecznie sprawdzonych; w przeciwnym przypadku mówimy o danych ostatecznych2 lub definitywnych2. Współczynniki obliczone na podstawie tych danych nazywamy odpowiednio współczynnikami prowizorycznymi3 i współczynnikami ostatecznymi4. Jeżeli dodatkowe informacje uzyskuje się po opublikowaniu wyników ostatecznych, to mówi się o współczynniku zrewidowanym5. Ze współczynnikiem skorygowanym6 mamy do czynienia, gdy użycie wadliwych informacji albo niewłaściwej metody doprowadziło do wyników błędnych lub mających ograniczoną wartość poznawczą, co usiłuje się naprawić wprowadzając odpowiednią korekturę, np. korekturę z tytułu osób nie ujętych w spisie, korekturę na ruchy migracyjne, korekturę na wahania sezonowe itd. Współczynnikiem standaryzowanym7 lub współczynnikiem porównywalnym7 nazywamy współczynnik obliczony specjalnie po to, aby porównywać natężenie jakiegoś zjawiska (np. umieralność; por. 403) w różnych populacjach z wyeliminowaniem wpływu, jaki na miary badanego zjawiska wywierają pewne czynniki powodujące różnice między rozpatrywanymi populacjami (np. ich struktura wieku). Współczynniki otrzymane przez najprostsze rachunki nazywamy natomiast współczynnikami surowymi8.

136

W najbardziej ogólnym znaczeniu słowo wskaźnik1 oznacza każdą charakterystykę liczbową służącą do analizy danych liczbowych (por. 132 oraz przykłady stosowania słowa indeks w tym znaczeniu 152-4). W pewnym szczególnym sensie używa się słowa wskaźnik2 lub indeks2 dla oznaczenia liczby względnej wyrażającej stosunek pewnej wielkości do innej wielkości tego samego rodzaju albo do takiej samej wielkości w innym czasie, przyjętej za podstawowe sto3, tzn., której przypisuje się umownie wartość sto (albo jakąś inną potęgę 10) w skali wartości względnych.

  • 1. Zauważmy, w związku z tym, że słowo wskaźnik jest używane w szerszym znaczeniu jako element pozwalający na ocenę jakiejś złożonej dyskusji. Mówi się np., że stopa zgonów niemowląt jest dobrym wskaźnikiem ogólnego stanu zdrowotnego ludności.

137

Wiele wskaźników (136-1) stosowanych w demografii wiąże się ściśle z określonym okresem obserwacji1. Dotyczy to w szczególności większości współczynników (133-4). Mówimy o współczynnikach rocznych2, jeżeli oblicza się je na podstawie obserwacji przeprowadzonych na przestrzeni roku oraz o średnich współczynnikach rocznych3 lub współczynnikach średniorocznych3, gdy wyznacza się je jako średnie na podstawie danych zebranych w ciągu pewnej iczby kolejnych lat. Współczynniki (stopy) obliczane dla okresów krótszych niż rok przelicza się na ogół w stosunku rocznym4, mnożąc je przez odpowiedni współczynnik. Rozważa się także współczynnik chwilowy5, który definiuje się jako granicę, do której zmierza współczynnik przeliczony na jednostkę czasu, gdy okres obserwacji zmierza do zera (por. 432-4).

  • 4. Stopy kwartalne i stopy miesięczne podaje się zazwyczaj w przeliczeniu w stosunku rocznym, nawet jeżeli nie ma o tym wyraźnej wzmianki.

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93