The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

20

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

Opracowanie danych statystyki demograficznej

20

201

Rozróżnia się statystykę stanu ludności1 i statystykę ruchu ludności2. Pierwsza ujmuje ludność z punktu widzenia jej stanu w danym momencie i dotyczy głównie konkretnych jednostek statystycznych (110-1): osób, gospodarstw itd. Druga rejestruje bezustanne zmiany zachodzące w ludności i dotyczy w zasadzie jednostek statystycznych abstrakcyjnych, mianowicie zdarzeń3 (urodzenia, zgony, małżeństwa, zmiany miejsca zamieszkania itd.) zaszłych w pewnych okresach; służy ona za podstawę dla badania rozwoju ludności4, czyli dynamiki ludności4. Spisy ludności (por. 207) stanowią zazwyczaj główne źródło informacji o stanie ludności5. Statystyka urzędów stanu cywilnego (211-6) dostarcza często podstawową dokumentację dotyczącą ruchu ludności6 albo ogólnego ruchu ludności6 (por. 701). Obejmuje ona jednak tylko ruch naturalny ludności7, tzn. zmiany zachodzące w obrębie ludności, z pominięciem ruchów między ludnością badaną i innymi ludnościami (por. 803-1). Biorąc logicznie, statystyka migracji (804-1) także powinna być objęta statystyką ruchu ludności.

  • 6. W demografii słowo ruch jest często używane jako rów-noznacznik zmiany, zarówno wtedy, gdy chodzi o zmianę miejsca w przestrzeni (por. ruch migracyjny, 801-1), jak też gdy chodzi o zmianę wielkości w czasie. Tutaj należy rozumieć to słowo w drugim znaczeniu, podobnie jak w przypadkach, gdy mówi się o ruchu urodzeń, zgonów itd.

202

Spisy ludności1 mają na celu zebranie informacji dotyczących stanu ludności (201-5) w danej chwili. Najczęściej spisuje się jednocześnie wszystkich mieszkańców kraju: mówi się wtedy o spisie powszechnym2. Zdarza się jednak, że działalność spisowa ogranicza się do niektórych tylko kategorii mieszkańców lub do części terytorium; mówi się wtedy o spisie częściowym3. W każdym razie słowo „spis” należy rozumieć jako operację wyczerpującą4, tzn. taką, przy której zbiera się informacje o każdej osobie należącej do badanej ludności lub kategorii ludności. Nie należy więc mieszać spisów częściowych z dochodzeniami reprezentacyjnymi5 (por 160). Żeby przygotować spis lub ankietę (203-4) przeprowadza się czasem spisy próbne6 lub ankiety próbne6.

  • 1. Spisy współczesne odpowiadają temu, co dawniej nazywano spisem głów (110-2). Przez spis rozumiano wtedy jakikolwiek szacunek, nawet bardzo niedokładny, oparty mniej lub więcej bezpośrednio na jakimś policzeniu (203-2) lub obliczeniu (203-1). Spis ludności mógł opierać się np. na policzeniu chrztów (por. 211-3) albo pogrzebów (por. 211-5) zarejestrowanych w ciągu pewnej liczby lat, czy też na wykazie dymów lub parafii.

203

Obliczeniem1 nazywamy operację mającą na celu dostarczenie ogólnej liczebności populacji. Obliczenie różni się jednak od prostego policzenia2 pod tym względem, że opiera się zazwyczaj na przygotowanych uprzednio wykazach3. Słowo ankieta4 oznacza najczęściej zespół operacji zmierzających do pewnego specjalnego ograniczonego celu (np. ankieta dotycząca umieralności, ankieta dotycząca zatrudnienia). Ankietą w terenie5 nazywamy czasem ankietę, w której uzyskuje się informacje przez bezpośrednie stawianie pytań6 zainteresowanym osobom. W ankietach korespondencyjnych7 rozsyła się kwestionariusze pocztą z prośbą o ich wypełnienie i zwrot. W spisach (202-1) stosuje się bądź bezpośrednie wypytywanie, bądź samospisywanie8, przy którym spisywani (204-1) sami wypełniają kwestionariusze spisowe.

204

Osobami spisywanymi1 lub ankietowanymi1 nazywamy osoby, objęte spisem (202-1) lub ankietą (203-4). Osoby, na których ciąży obowiązek zebrania danych (130-4), nazywają się spisującymi2, komisarzami spisowymi2, rachmistrzami2 i ankietującymi2. Komisarze spisowi pracują zazwyczaj pod kierunkiem kontrolerów3, inspektorów3 albo delegatów spisowych3. Spisy powszechne (202-2) są przeprowadzane zazwyczaj przez naczelny organ statystyczny w kraju, który nosi zazwyczaj nazwę biura statystycznego4, urzędu statystycznego4, instytutu statystycznego4, z ewentualnym dodaniem przymiotnika centralny, główny, krajowy, federalny itd.

  • 4. Naczelnym organem statystycznym w Polsce jest Główny Urząd Statystyczny.

205

Spisy są na ogół obowiązkowe1, tzn. że osoby spisywane (204-1) mają ustawowo obowiązek dostarczania żądanych informacji. Pomimo to w większości klasyfikacji przewiduje się rubrykę „niewiadome” (230-8), aby w niej zgrupować wszystkie przypadki, kiedy nie uzyskano danej informacji. W niektórych ankietach dobrowolnych2 (por. 203-4) zagadnienie braku odpowiedzi3 może nabrać dużego znaczenia. Zachodzi to w szczególności dla ankiet korespondencyjnych (203-7), co zmusza często do powtórnego przesyłania4 kwestionariusza pocztą albo do odwiedzenia osobistego osób ankietowanych. Brak odpowiedzi5 może wypływać z odmowy6 współdziałania w ankiecie albo z niemożności dotarcia7 ankietującego (204-2) do danych osób.

206

Druki1 używane do zbierania informacji demograficznych noszą różne nazwy. Ogólna nazwa formularz1 jest w demografii mało stosowana: częściej mówi się o wkazach2 (por. 207-1; 211-7), przy drukach małego formatu, lub o arkuszach2 (por. 207-2 i 207-4), przy drukach większego formatu. Te formularze mają najczęściej postać kwestionariuszy3. Czasami są one wypełniane4 przez samych zainteresowanych. W innych przypadkach specjalni pracownicy wpisują oświadczenia5 osób zainteresowanych lub informacje6, jakie uzyskują7 z dokumentów nie służących w zasadzie dla celów statystycznych,

207

W spisie statystycznym (202-1) używa się jednego typu formularza (206-1) bądź kilku typów w połączeniu. Najważniejsze z nich są następujące: wykaz indywidualny1, w którym są zamieszczone informacje dotyczące pojedynczej osoby, arkusz gospodarstwa2, na który nanosi się informacje dotyczące poszczególnych członków gospodarstwa (110-3), i lista imienna3, do której komisarz spisowy (204-2) wpisuje kolejno wszystkie osoby, które spisuje wraz z informacjami dotyczącymi tych osób. Dla osób spisywanych oddzielnie (por. 310-7) używa się czasem druków specjalnych, odgrywających dla tej kategorii osób rolę arkuszy gospodarstw i nazywanych arkuszami ludności spisywanej oddzielnie4 lub arkuszami gospodarstw zbiorowych4.

  • 2. Arkusz mieszkaniowy służy do spisywania wszystkich osób zamieszkałych w tym samym mieszkaniu (120-1).

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93