The Demopædia Encyclopedia on Population is under heavy modernization and maintenance. Outputs could look bizarre, sorry for the temporary inconvenience

Wielojęzyczny słownik demograficzny (Polski - pierwsze wydanie z 1966)

50

Z Demopædia
Skocz do: nawigacja, szukaj



retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93

Małżeństwa

50

501

Analiza małżeństw1 obejmuje w zasadzie badanie zjawisk ilościowych wypływających bezpośrednio z istnienia, w obrębie ludności, związków małżeńskich2, czyli małżeństw formalnych2, tj. związków3 między osobami płci przeciwnej, które pociągają za sobą prawa i obowiązki przewidziane przez prawodawstwo lub zwyczaj. W większości społeczeństw zawarcie związku formalnego lub zgodnego ze zwyczajami jest połączone ze specjalną ceremonią lub formalności, zwaną ślubem4. Obserwacje dotyczące częstości zdarzeń (201-3), jakimi są te śluby (w rozumieniu 501-4) i rozwiązania związków małżeńskich (513-3) stanowią podstawę analizy małżeństw. Czasami rozszerza się te badania, obejmując nimi także w miarę możności związki nieformalne (503-3), szczególnie tam, gdzie ten typ związków jest na tyle rozpowszechniony, że wymaga ich uwzględnienia. Małżonkami5 lub małżeństwem5 nazywa się osoby złączone związkami małżeńskimi (w rozumieniu 501-2). Mężczyzna pozostający w związku małżeńskim jest mężem6 lub małżonkiem6, a kobietą żoną7 lub małżonką7. Parą małżeńską8 (por. 503-4) nazywa się zespół utworzony przez dwoje małżonków.

502

Prawo małżeńskie1 lub zwyczaje małżeńskie2 są rozmaite w różnych społeczeństwach. Społeczeństwo, w którym każda osoba może być w związku małżeńskim tylko z jedną osobą płci przeciwnej nazywa się monogamicznym3.
Społeczeństwo, w którym jedna osoba może pozostawać w związku małżeńskim z kilkoma osobami jednocześnie, jest poligamiczne4. Rozróżnia się społeczeństwa poliandryezne5, w których kobieta może mieć kilku mężów i społeczeństwa poligyniczne6, w których mężczyzna może mieć kilka żon. Słowa poligamia używa się często zamiast poli-gynii.

503

W niektórych krajach formalny związek małżeński może być zawarty tylko przez ślub cywilny1 dokonany przez urzędnika państwowego; w innych krajach za prawny uważa się ślub kościelny2, zawarty zgodnie z przepisami kościoła. W niektórych krajach społeczeństwo lub prawo uznają w pewnych warunkach trwałe związki małżeńskie, które nie zostały zawarte formalnie według wymagań prawa lub kościoła. Termin związek konsensualny3 oznacza związek trwały uznany społecznie. Termin związek nieformalny3 ma znaczenie podobne. Terminy wolny związek3, konkubinat3, związek nieślubny3 mogą mieć różne znaczenia, zależnie od kontekstu. Niektórzy demografowie stosowali termin związek małżeński3 dla oznaczenia zarówno związków formalnych, jak też mniej lub więcej stałych związków nieformalnych. Dwie osoby płci przeciwnej żyjące w trwałym związku, formalnym lub nieformalnym, stanowią parę4.

504

Na ogół małżeństwo (501-4) jest niedozwolone przed osiągnięciem określonego wieku małżeńskiego1, który może być różny zależnie od płci. Istnieją często również inne zakazy prawne lub zwyczajowe, mające na celu w szczególności uniknięcie małżeństw między bliskimi krewnymi2.

505

W niektórych krajach ogłoszenie zapowiedzi1 na pewien czas naprzód jest koniecznym warunkiem zawarcia zamierzonego małżeństwa (501-4) i ma na celu podanie tego do wiadomości osób trzecich, aby pozwolić im na ewentualne zgłoszenie sprzeciwu. Czasami wymagane jest zezwolenie na zawarcie małżeństwa2, aby ceremonie ślubne mogły się odbyć. Często po odbyciu ceremonii ślubnej doręcza się świadectwo ślubu3 nowożeńcom4. Mówi się, że małżeństwo zostało spełnione5, gdy nastąpiło połączenie cielesne między małżonkami.

  • 4. W niektórych krajach przyszłych małżonków nazywa się przed zawarciem małżeństwa narzeczonymi; nazwa ta wiąże się z zwyczajami, które polegają na mniej lub bardziej uroczystej wymianie przyrzeczeń małżeństwa.

506

W ścisłym znaczeniu słowa mówi się, że zachodzi endogamia1, gdy dozwolone są tylko małżeństwa (501-4) między osobami należącymi do tej samej grupy (klanu, plemienia). W sposób bardziej ogólny mówi się o endogamii, gdy obserwuje się wyraźną tendencję osób należących do pewnej grupy stosunkowo nielicznej, do wybierania małżonka (501-5) tylko spośród tej grupy. Mówi się wtedy, że ta grupa stanowi izolat2. Podobnie mówi się o egzogamii3, gdy małżonek jest wybierany na ogół spoza grupy, do której należy druga osoba. Egzogamia w ścisłym sensie oznacza zakaz zawierania małżeństwa między osobami należącymi do tej samej grupy (klanu, plemienia). Małżeństwem mieszanym4 nazywa się małżeństwo zawarte między osobami różniącymi się pod względem religii, narodowości, rasy (334-4) itd. Gdy małżeństwo jest zawarte między osobami mającymi pewne wspólne cechy — społeczne, fizyczne lub umysłowe — nazywa się to homogamią5 w przeciwnym przypadku mówi się o heterogamii6.

* * *

retour à Strona główna | Przedmowa | Indeks
Rozdział | Wstęp | Pojęcia ogólne Indeks 1 | Opracowanie danych statystyki demograficznej indeks 2 | Rozmieszczenie i struktura ludności indeks 3 | Umieralność i chorobowość indeks 4 | Małżeństwa indeks 5 | Urodzenia indeks 6 | Ruch ludności i reprodukcja ludności indeks 7 | Migracje indeks 8 | Demografia ekonomiczna i społeczna indeks 9
Section | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 20 | 21 | 22 | 23 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 40 | 41 | 42 | 43 | 50 | 51 | 52 | 60 | 61 | 62 | 63 | 70 | 71 | 72 | 80 | 81 | 90 | 91 | 92 | 93