Aktualna wersja na dzień 13:37, 11 lut 2010

63

630

Istnieje szereg miar stosowanych dla wyznaczania częstości urodzeń. Najprostszą z nich jest współczynnik rodności¹, współczynnik urodzen 1, a mówiąc ściślej surowy współczynnik urodzeń¹, równy stosunkowi liczby urodzeń (601-3) w danej ludności w danym okresie do całkowitej liczby osobolat, jakie ludność przeżyła w tym okresie. Jako przybliżoną liczbę ludności przyjmuje się na ogół liczbę ludności w połowie okresu pomnożoną przez długość okresu w latach. Współczynnik oblicza się zazwyczaj na 1 000. Wyrażenie współczynnik (rodności urodzeń) użyte bez bliższego wyjaśnienia oznacza współczynnik urodzeń żywych², który oblicza się dzieląc roczną liczbę urodzeń żywych (601-4) przez średnią liczbę ludności (401-5). Oblicza się czasem współczynnik całkowity urodzeń³, oparty na łącznej liczbie urodzeń żywych i urodzeń przedwczesnych. Oblicza się czasami składniki współczynnika urodzeń odpowiadajce urodzeniom małżeńskim i urodzeniom pozamałżeńskim, które nazywa się odpowiednio współczynnikiem urodzeń małżeńskich⁴ i współczynnikiem urodzeń pozamałżeńskich⁵. Częściej jednak stosuje się proporcje urodzeń pozamałżeńskich⁶, czyli liczbę urodzeń pozamałżeńskich przypadających na 1000 urodzeń. Te współczynniki i proporcje opierają się na ogół na liczbach urodzeń żywych. Przy porównywaniu płodności różnych populacji oblicza się czasem standaryzowane współczynniki urodzeń⁷, aby wyeliminować wpływ różnic struktury ludności (najczęściej struktury według wieku i płci). Gdy nie ma dokładnej statystyki urodzeń, charakteryzuje się płodność za pomocą stosunku liczby dzieci do liczby kobiet⁸, który oblicza się najczęściej jaka liczbę dzieci w wieku 0-4 lat na 1 000 kobiet w wieku rozrodczym, tzn. od 15 lub 20 do 44 lub 49 lat.

• 3. Proporcję urodzeń martwych lub urodzeń przedwczesnych otrzymuje się dzieląc liczbę urodzeń martwych lub urodzeń przedwczesnych przez liczbę urodzeń żywych (por. 411-4).

631

Termin współczynnik płodności¹ stosuje się wtedy, gdy urodzenia zestawia się z liczbą kobiet (lub mężczyzn) w wieku rozrodczym. Najczęściej oblicza się współczynniki płodności kobiet², równe stosunkowi liczby urodzeń do liczby kobiet w wieku rozrodczym, czasami jednak oblicza się także współczynniki płodności mężczyzn³. Współczynnik płodności małżeńskiej⁴ równa się stosunkowi całkowitej liczby urodzeń małżeńskich (610-3) do liczby kobiet (lub mężczyzn) w stanie małżeńskim, współczynnik płodności pozamałżeńskiej⁵ równa się stosunkowi całkowitej liczby urodzeń pozamałżeńskich (610-4) do łącznej liczby panien, wdów i rozwódek (analogicznie dla mężczyzn). Współczynnik płodności bez rozróżnienia stanu cywilnego (515-1) nazywa się współczynnikiem płodności ogólnej⁶. Te różne rodzaje współczynników płodności można obliczać bądź dla całego okresu rozrodczego (620-1), bądź według wieku; otrzymuje się wtedy odpowiednio współczynniki globalne płodności⁷ lub współczynniki płodności według wieku⁸.

• 2. Tę samą nazwę stosuje się czasami dla współczynników,. w których w liczniku występuje tylko liczba urodzeń dziewcząt.
• 3. Por. uwagę poprzednią.

632

Termin płodność grupy¹ dotyczy reprodukcji oddzielnych grup urodzeń lub małżeństw. Gdy rozpatruje się grupę urodzeń, używa sią również terminu płodność generacji¹. Najczęściej rozpatruje się grupy złożone z kobiet. Gdy rozpatruje sią całkowitą liczbę dzieci zrodzonych przez daną generację aż do pewnego momentu, mówi się o potomstwie w danej chwili². Mówi się o potomstwie pełnym³, gdy cała kohorta przekroczyła już górną granicę okresu rozrodczego (620-1), a o potomstwie niepełnym⁴ w przypadku przeciwnym.

633

Płodność małżeństw¹, czyli płodność małżeńską¹, można badać za pomocą współczynników płodności według długości trwania małżeństwa², równych stosunkowi liczby dzieci zrodzonych w określonym odcinku życia małżeńskiego do całkowitej liczby osobolat przeżytych przez kobiety (lub mężczyzn) w tym odcinku. Sumując szereg tego rodzaju współczynników, rozciągających się na cały okres trwania małżeństwa, otrzymuje się wskaźnik łączny płodności małżeństw³ (por. 643-3). Szeregi takich współczynników i odpowiednie wskaźniki łączne można obliczać dla różnego wieku w chwili zawierania małżeństwa. Biorąc stosunek liczby urodzeń żywych zarejestrowanych w pewnym okresie do liczby małżeństw zarejestrowanych w tym samym okresie, otrzymuje się średnią liczbę urodzeń na związek małżeński⁴, której używa się czasem jako wskaźnika płodności małżeństw. Można udoskonalić ten wskaźnik, biorąc w liczniku tylko urodzenia małżeńskie i dzieląc je przez średnią ważoną liczby małżeństw zaobserwowanych przed danym okresem i w tym okresie.

634

Tablicą płodności¹ nazywamy tablicę (153-1) obejmującą jeden lub kilka szeregów płodności według wieku (631-8), zaobserwowanych bądź u tej samej ludności w pewnym momencie, bądź u tej samej generacji (116-1). Tablice płodności zawierają często trzy szeregi współczynników, tworzących odpowiednio: tablicę płodności (por. 631-6), tablicę płodności małżeńskiej (por. 631-4) i tablicę płodności pozamałżeńskiej (por. 631-5). Te szeregi współczynników określają odpowiednie funkcje płodności². Suma współczynników zawartych w tablicy płodności ogólnej daje wskaźnik (136-1) płodności, który można by nazwać wskaźnikiem całkowitym płodności³. Częściej stosuje się „współczynnik reprodukcji brutto” (711-4), który otrzymuje się mnożąc ten wskaźnik przez proporcję urodzeń dziewcząt wśród ogółu urodzeń. Ta proporcja jest dopełnieniem do jedności pewnej wielkości, którą można by nazwać proporcją chłopców wśród urodzeń⁴ (por. 320-4). Wyrażenie to stosuje się czasem niesłusznie na oznaczenie stosunek płci męskiej wśród urodzeń⁵ (por. 320-5), czyli stosunku liczby uro dzeń chłopców do liczby urodzeń dziewcząt. Z analizy pro porcji chłopców wśród urodzeń żywych (601-5), urodzeń martwych (410-6) i płodów (602-7) usiłuje się uzyskać bądi proporcję męskich poczęć⁶, bądź stosunek płci wśród poczęć⁷.

635

Spisy ludności (202-1) dają na ogół informacje dotyczące potomstwa małżeństw, a to dzięki statystyce rodzin¹, w której rodziny kwalifikuje się według liczby dzieci (por. 115). Liczba ta charakteryzuje wielkość rodziny². Statystyka rodzin uwzględnia bądź liczbę dzieci żywo urodzonych (601-5), bądź liczbę dzieci żyjących³ (rozumiemy, że chodzi o dzieci żyjące w chwili spisu). W ostatnim przypadku klasyfikuje się czasem rodziny według liczby dzieci żyjących, poniżej pewnego wieku. Można również klasyfikować rodziny na podstawie liczby dzieci pozostających na utrzymaniu⁴ (358-1). Przy badaniu pełnego potomstwa małżeństw (632-3) zwraca się szczególną uwagę na liczbę rodzin skończonych⁵, tzn. takich, gdzie żona przekroczyła już górną granicę okresu rozrodczego (620), przy czym małżeństwo nie uległo przedwczesnemu rozwiązaniu (por. 510-1).

• 2. Ostatnio wprowadzono termin rodzina normalna dla oznaczenia typowej rodziny, której wielkość wystarcza dokładnie na zapewnienie odtworzenia ludności, przy założeniu, że powszechne i skuteczne planowanie rodziny (623-4) zmierzałoby do tworzenia takich właśnie rodzin.

636

Współczynniki płodności według kolejności¹ oblicza się biorąc w liczniku tylko liczbę urodzeń określonej kolejności (por. 611-1). Współczynnikiem płodności według liczby poprzednich urodzeń² (por. 611-6) nazywa się współczynnik będący stosunkiem urodzeń określonej kolejności do liczby kobiet, które mogą urodzić dziecko tej kolejności. Jeżeli w mianowniku bierze się liczebność grupy na początku rozpatrywanego okresu, otrzymuje się prawdopodobieństwa urodzeń według liczby poprzednich urodzeń³. Proporcja kobiet, które miały co najmniej n + 1 dzieci wśród tych, które miały co najmniej n dzieci, mierzy prawdopodobieństwo powiększenia się rodzin⁴ mających n dzieci.

637

Usiłuje się czasami oceniać zdolność rozrodczą małżeństw płodnych (por. 503-4 i 621-1) na podstawie obserwacji płodności naturalnej¹, tzn. płodności (621-3) zbiorowości małżeństw nie ograniczających liczby potomstwa² (por. 624). Badanie odstępów między poczęciami (602-1) u takich małżeństw pozwala oszacować prawdopodobieństwo zapłodnienia³ w cyklu miesiączkowym (622-5). Gdy rozporządza się dla poszczególnych kobiet kartami ginekologicznymi⁴, zawierającymi szczegółowe informacje o ich ciążach i innych ważnych wydarzeniach związanych z reprodukcją, można obliczyć średnie współczynniki poczęć⁵ w okresie eksponowania na ryzyko poczęcia⁶ (por. 134-3). Można również rozpatrywać odwrotność tego współczynnika, co daje średni czas eksponowania na ryzyko przypadający na jedno poczęcie⁷, który oblicza się zazwyczaj w miesiącach. Porównanie przeciętnych współczynników poczęcia obliczonych oddzielnie dla rodzin ograniczających potomstwo i dla rodzin nie ograniczających potomstwa daje informacje dotyczące efektywności metod antykoncepcyjnych⁸.

* * *