Aktualna wersja na dzień 13:36, 11 lut 2010

35

350

Rozróżnia się ludność aktywną¹ lub ludność czynną zawodowo¹ i ludność nieaktywną² lub ludność bierną zawodowo². Ludność czynna zawodowo składa się w zasadzie z osób wykonujących działalność zawodową; zalicza się więc do niej zazwyczaj nie tylko osoby mające zajęcie zarobkowe³, ale również te osoby, których praca zawodowa nie jest wynagradzana, w szczególności pomagających członków rodzin (353-5) nie otrzymujących wynagrodzenia. Wyłącza się natomiast na ogół gospodynie⁴ zajmujące się bezpłatnie gospodarstwem domowym, których działalności nie uważa się za pracę zawodową. Ludność bierną zawodowo, obejmującą wszystkie osoby nie należące do ludności czynnej zawodowo, uważa się czasem za utrzymywaną⁵ przez ludność czynną zawodowo (por. 359). Współczynnikiem aktywności⁶ danej grupy osób nazywamy stosunek osób czynnych zawodowo do ogółu osób w tej grupie.

• 1. Wyrażenie siła robocza, używane czasem w tym znaczeniu, stosuje się raczej do ogółu robotników (354-2).

351

Pracowników wchodzących w skład ludności czynnej zawodowo (350-1) dzieli się zazwyczaj na pracowników mających zatrudnienie¹ i pracowników nie mających zatrudnienia², czyli bezrobotnych², biorąc pod uwagę ich stosunek do zatrudnienia³. Do pracowników nie mających zatrudnienia zalicza się zazwyczaj tylko osoby nie zatrudnione, które faktycznie poszukują pracy⁴. Wśród nich rozróżnia się czasem młodych pracowników, którzy jeszcze nigdy nie pracowali⁵ i pracowników, którzy już byli zatrudnieni⁶.

• 3. Zatrudnienie bada się również na podstawie zgłoszeń o pracę ze strony pracowników nie zatrudnionych i zgłoszeń wolnych miejsc ze strony pracodawców (353-2).

352

Ściśle mówiąc, przez strukturę zawodową¹ ludności należy rozumieć podział oparty na zawodzie² poszczególnych osób. Tę samą nazwę stosowano jednak od dawna również do klasyfikacji według działów gospodarki, opartych na tym, co nazywano „zawodem obiektywnym” (357-1). Obecnie wyrażenie grupa zawodowa³ oznacza nie zespół osób zatrudnionych w tym samym dziale gospodarki, ale zespół osób wykonujących zawody do siebie zbliżone.

• 2. W przeciwieństwie do zawodu obiektywnego mówi się czasem o zawodzie subiektywnym.

353

Ludność czynną zawodowo (350-1) klasyfikuje się często także według charakteru zatrudnienia¹ Z lego punktu widzenia rozróżnia się: pracodawców², pracowników³, samodzielnych⁴, pracujących na własny rachunek⁴ oraz pomagających członków rodzin⁵. Ci ostatni są to członkowie rodziny pracodawcy lub samodzielnego, którzy pomagają mu w pracy, nie otrzymując w zamian faktycznie wynagrodzenia. Za samodzielnych uważa się na ogół ludzi, którzy pracują na swój własny rachunek, nie zatrudniając pracowników najemnych w ścisłym znaczeniu, ale przy ewentualnej pomocy członków rodziny. Kombinując różne kryteria tego rodzaju, jak zawód subiektywny (352-2), stanowisko w zawodzie i powiązanie z działem gospodarki narodowej (por. 359-1), można zdefiniować kategorie społeczno-zawodowe⁶, które pozwalają na sklasyfikowanie ogółu czynnych i biernych zawodowo, składających się na całą ludność.

354

Wśród pracowników najemnych (353-3) wyodrębnia się czasem chałupników¹, którzy nie wchodzą w skład personelu zakładów (357-2), mogą jednak pracować na rachunek nawet kilku pracodawców (353-2). Personel wykonawczy przedsiębiorstw (357-2) dzieli się czasem na dwie kategorie: robotników², którzy są pracownikami fizycznymi² i pracowników umysłowych³. Według kwalifikacji zawodowych⁴ można dzielić robotników na wykwalifikowanych⁵, na wpół wykwalifikowanych⁶ lub przyuczonych⁶ i niewykwalifikowanych⁷. Uczniów⁸ zalicza się zazwyczaj do ludności czynnej zawodowo (350-1), gdy pracują przy produkcji, ale nie wtedy, gdy kształcą się w zawodzie w oderwaniu od pracy.

• 2. Inny rodzaj klasyfikacji zatrudnionych rozróżnia pracowników dniówkowych, którzy pobierają płace codziennie lub co tydzień i pracowników pobierających wynagrodzenie w okresach miesięcznych lub dłuższych. Z punktu widzenia systemu płacy pracownicy dniówkowi przeciwstawiani są pracownikom akordowym.

355

Wśród personelu najemnego w obrębie przedsiębiorstwa (357-2) rozróżnia się personel kierowniczy¹, personel wykonawczy² i majstrów³ lub brygadzistów³. Jednak płatnych dyrektorów, którzy pełnią funkcje kierowników zakładów, grupuje się czasami w statystyce krajów kapitalistycznych razem z pracodawcami (353-2).

356

W rolnictwie stosuje się odrębną klasyfikację dotyczącą stanowiska w zawodzie (353-1). Rolnicy¹ są to ludzie,. którzy uprawiają ziemię, aby stąd ciągnąć dochód; rozróżniamy wśród nich właścicieli², którzy posiadają na własność ziemię uprawianą przez nich i dzierżawców³, którzy za pomocą własnego inwentarza uprawiają ziemię, dzierżawioną za oznaczoną cenę. Robotnicy rolni⁴ to ludzie pracujacy w rolnictwie, którzy nie są właścicielami ani pomagającymi członkami rodzin (353-5).

• 4. Wśród robotników rolnych rozróżnia się stałych robotników rolnych, wchodzących w skład personelu przedsiębiorstwa, dniówkowych robotników rolnych opłacanych na dniówki i sezonowych robotników rolnych, najmowanych dla wykonania prac sezonowych.

357

Ludność czynną zawodowo (350-1) można sklasyfikować także według działu gospodarki¹, w jakim poszczególni ludzie wykonują swój zawód (352-2). Klasyfikacja ta, według tzw. zawodu obiektywnego¹ opiera się na klasyfikacji zakładów² z punktu widzenia ich roli gospodarczej. W związku z tym przypisuje się duże znaczenie rozróżnieniu między ludnością czynną rolniczą³ i ludnością czynną pozarolniczą⁴. W państwach kapitalistycznych pracownicy administracji centralnej⁵, funkcjonariusze państwowi⁵ i osoby zatrudnione w siłach zbrojnych⁶ są na ogół ujmowane odrębnie, podczas gdy pozostałych pracowników najemnych włącza się do poszczególnych kategorii zatrudnienia pozarolniczego⁷.

• 2. W rolnictwie odpowiednikiem jest gospodarstwo rolne. Przedsiębiorstwo może obejmować kilka zakładów.

358

Osoby bierne zawodowo (350-2) można podzielić — zgodnie z pochodzeniem ich źródła utrzymania — na osoby będące na utrzymaniu¹ i osoby nie będące na utrzymaniu².
Człowiek będący na utrzymaniu jest utrzymywany (350-5) przez innego człowieka, którego nazywa się utrzymującym³ (por. 111-3); do osób utrzymywanych¹ należą np. gospodynie (350-4) i dzieci na utrzymaniu (635-4). Człowiek nie będący na niczyim utrzymaniu, to człowiek, rozporządzający własnymi środkami, wystarczającymi na jego utrzymanie. Wśród osób nie będących na utrzymaniu można rozróżniać w szczególności: emerytów⁵ lub rencistów⁵, których środki utrzymania pochodzą z uprzedniej czynnej pracy; osoby utrzymywane przez opiekę społeczną⁶, które nie mają ani majątku, ani osób, które ich utrzymują i którym społeczeństwo udziela zapomóg, aby zapewnić im egzystencję, oraz w krajach kapitalistycznych rentierów⁴ żyjących z odsetek od swojego majątku. Inwalidami⁷ nazywa się ogólnie osoby, które nie są zdolne do pracy.

359

Osoby będące na utrzymaniu (358-1) można powiązać z działami gospodarki (357-1) za pośrednictwem osób utrzymujących (358-3). Jeżeli przyjąć pewne umowne rozstrzygnięcia dotyczące klasyfikacji innych osób biernych zawodowo, można w ten sposób podzielić całą ludność kraju według działów gospodarki, z jakich czerpią swoje środki egzystencji i zdefiniować ludność utrzymującą się¹ z tego czy innego działu gospodarki. W ten sposób określa się w szczególności ludność utrzymującą się z rolnictwa², W taki sam sposób rozumie się zazwyczaj ludność rolniczą², jednak czasem rozumie się ten termin w znaczeniu takim, jak 357-3. Pozostała część ludności stanowi ludność nierolniczą³.

• 2. Nie należy mylić ludności rolniczej z ludnością wiejską (311-3).
  Czasami wyodrębnia się też ludność o mieszanym źródle utrzymania, np. robotnicy-chłopi.

360

Kalecy¹ są czasami wyodrębniani przy spisach ludności. Klasyfikuje się ich wtedy według rodzaju kalectwa², o ile pozwalają na to zebrane informacje. Rozróżnia się ogólnie kalectwo fizyczne³ (np. niewidomych, głuchoniemych) i kalectwo umysłowe⁴ (np. debile, wariaci).

361

Analiza aktywności¹ (por. 350) poszczególnych osób obejmuje w szczególności zbadanie wieku rozpoczęcia aktywności², czyli wieku przystępowania do czynnej pracy², i wieku zaprzestania czynnej pracy³. Między tymi dwiema granicami zawarty jest okres życia aktywnego⁴. Oblicza się czasami w sposób analogiczny jak przeciętne dalsze trwanie życia (433-3) także przeciętne dalsze trwanie życia aktywnego⁵ dla osób danej płci i wieku, tzn. średni czasokres, w ciągu którego te osoby wykonują pracę zawodową, przy danych warunkach przystępowania do czynnej pracy, zaprzestania czynnej pracy i przy danej umieralności.

* * *